Otolit – cenne źródło informacji do określania wieku na przykładzie węgorza europejskiego Anguilla anguilla (L.)
Piotr Chmieliński
Zakład Ichtiologii, Instytut Rybactwa Śródlądowego w Olsztynie
Otolity nazywane często statolitami lub kamykami słuchowymi stanowią elementy parzyste, usytuowane symetrycznie względem siebie, po trzy z każdej strony mózgoczaszki. Występują u wszystkich kręgowców bez względu na środowisko, które zasiedlają, począwszy od ryb kostnoszkieletowych po ssaki (Nagięć 1993).
Otolity (statolithus): kamyk – lapillus, strzałka – sagitta, gwiazdka – asteriscus stanowią elementy narządu równoważno-słuchowego ryb, ten nazywany również błędnikiem skórzastym (labirynthus membranaceus) położony jest w mózgoczaszce wewnętrznej (endoneurocranium) i dzięki niemu ryba utrzymuje orientację w przestrzeni oraz odbiera fale dźwiękowe.
Ryby karpiowate i sumowate słyszą w granicach częstotliwości fal dźwiękowych podobnych jak w przypadku człowieka (Grodziński 1961).
Ze względu na różnice w kształcie mogą one posłużyć w taksonomii kręgowców jako jeden z elementów umożliwiających określanie gatunku (fot. 1, 2, 3), a nawet ras (Nagięć 1993). Ta cecha jest niezmiernie pomocna podczas identyfikacji gatunków ryb oraz ich liczby, np. przy szacowaniu szkód powstałych na skutek presji ptaków rybożernych czy ryb drapieżnych.
Kamyki słuchowe w rozwoju embrionalnym powstają jako drobne kryształy otoconia, które na kilkanaście dni przed wykluciem larwy (jak u łososi pacyficznych) łączą się i tworzą jądro (centrum) otolitu (rys. 1), gdzie widoczne są poszczególne otoconia nazywane też otolitami pierwszorzędowymi, pierwotnymi lub primodiami (Nagięć 1993).
Otolity zbudowane są głównie z węglanu wapnia CaCO3. Zawartość pierwiastka Ca w otolitach karasia wynosi 38,1%, a w kościach 12,1% (Nagięć 1993, Ichii i Mugiya 1983). Ze względu na tak dużą zawartość czystego Ca otolit jest często określany złogiem wapnia. Węglan wapnia, główny składnik otolitu, występuje w postaci mających kształt igiełek kryształków aragonitu, które ułożone są swoją podłużną osią prostopadle do krawędzi otolitu (Nagięć 1993). Statolity ryb rosną z wiekiem, najintensywniej wiosną i latem, wolniej zaś późnym latem i jesienią (Grodziński 1961). Oglądając oszlifowany otolit w świetle przechodzącym w powiększeniu można dostrzec na jego powierzchni pierścienie (strefy), na przemian jasne i ciemne.