Wiarygodność określania wieku łososi z Bałtyku na podstawie łusek – międzynarodowy test organizowany w 2008 r. przez SGSAD
Irena Borzęcka
Zakład Rybactwa Rzecznego, IRS w Żabieńcu
Na ostatnim spotkaniu Grupy Roboczej ds. Określania Wieku Ryb Łososiowatych SGSAD (Study Group on Salmon Age Determination) działającej przy Międzynarodowej Radzie ds. Badań Morza (ICES, Report 2008), które odbyło się w dniach 11-12 listopada 2008 r. w Petersburgu omawiano m.in. wyniki międzynarodowego testu na wiarygodność określania wieku ryb łososiowatych na podstawie łusek. Głównym problemem tego rodzaju „ślepych testów” jest konieczność użycia do weryfikacji wyników łusek ryb o znanym wieku i pochodzeniu, a to wiąże się z masowym znakowaniem ryb i następnie skutecznym odzyskiwaniem znaczków. Łosoś pochodzący z Bałtyku, jest właśnie takim cennym gospodarczo i przyrodniczo gatunkiem, którego smolty zarówno z naturalnego tarła, jak i z hodowli od wielu lat znakuje się znaczkami, przede wszystkim typu Carlin, i wypuszcza do Bałtyku (Backiel i Bartel 1967, Ikonen i in. 1981, Bartel i in. 1987). Stąd, po złowieniu takiej znakowanej ryby pochodzącej z kontrolowanego tarła można na podstawie znaczka dokładnie określić liczbę lat spędzonych w środowisku słodko- i słonowodnym. W przypadku zaś ryby z naturalnego tarła znakowanie umożliwia sprawdzenie prawidłowości odczytu przynajmniej wieku morskiego.
Dla weryfikacji umiejętności określania wieku łososi bytujących w Morzu Bałtyckim niezbędne jest więc zgromadzenie odpowiednio dużej kolekcji łusek z ryb o znanym wieku i pochodzeniu. Mimo corocznego znakowania kilkuset tysięcy smoltów liczba zwrotów znaczków zazwyczaj jest niewielka, dane o rybie dostarczane przez rybaków nie zawsze są wiarygodne, trudno też o pewność, że łuski zawsze pobierano z odpowiedniego miejsca na ciele ryby. Zdobycie w pełni wiarygodnego i odpowiednio liczebnego materiału łuskowego do przeprowadzenia treningu czytania łusek i testu na zdobyte umiejętności nie jest więc łatwe. Z wypuszczonych do Drwęcy, ujścia Wisły i Bałtyku znakowanych w latach 1958-1962 smoltów łososi i troci pochodzących z ośrodków hodowlanych odzyskiwano w kolejnych latach od 0,08% do 11,58% znaczków z poszczególnych eksperymentów (Backiel i Bartel 1967). W latach 1994-1996 poznakowano w Polsce 24856 smoltów łososia wypuszczonych następnie do Drawy, Drwęcy oraz trzech rzek pomorskich. Odzyskano jedynie 27 znaczków (Bartel 1997). Jednak pozyskiwanie takiego wzorcowego materiału łuskowego od ryb o znanym wieku i pochodzeniu ze wszystkich rejonów Bałtyku jest konieczne nie tylko do rozwinięcia i weryfikacji umiejętności wiarygodnego określania wieku ryb, lecz także dla racjonalnego gospodarowania zasobami stad łososia i troci oraz działań na rzecz ich ochrony.
Materiał do testu na określenie wieku łososia bałtyckiego zawierał próby łuskowe łososi z trzech rejonów Bałtyku: Zatoki Botnickiej, Zatoki Fińskiej i głównego basenu (ICES Report 2008). Każda z prób składała się z plastikowych odcisków łusek pochodzących od 47-48 znakowanych łososi z danego rejonu. Ogółem należało określić wiek 142 łososi zarówno hodowlanych, jak i z naturalnego tarła. Łuski były zbierane przez rybaków z wielu krajów nadbałtyckich przez kilka dekad; najstarsze próby pochodzą z 1967 r., ostatnie z roku 2007. W teście brali udział uczestnicy z Polski, Szwecji, USA i Litwy. Każdy z uczestników miał przez kilka tygodni do dyspozycji kolekcję plastikowych odcisków łusek łososi oznaczonych kolejnymi numerami. Inne informacje o rybie: długość, masa, miejsce i data złowienia nie były udostępnione. Aby określić wiek rzeczny, należało znaleźć na łusce granicę strefy rzecznej oraz policzyć liczbę przyrostów rocznych w tej strefie, do momentu spłynięcia ryby do morza w stadium smolt, a dla określenia wieku morskiego – określić liczbę przyrostów rocznych łuski podczas okresu wzrostowego w morzu. Na koniec trzeba było zdecydować, czy ryba pochodzi z hodowli, czy z naturalnego środowiska. Określony przez uczestników testu wiek łososi podawany był w standardowym, skrótowym zapisie jako A.B+, gdzie A to zaznaczona na łusce liczba rocznych przyrostów w okresie słodkowodnym, czyli wiek w rzece przed spłynięciem do morza; B oznacza liczbę pierścieni rocznych w morzu; „+” jest przyrostem krawędziowym po ostatnim pierścieniu rocznym. Jeśli ryba odbyła tarło, należało zaznaczyć obecność znaku tarłowego, w teście miał oznaczenie G.