Rozród ryb w warunkach postępującej eutrofizacji wód powierzchniowych
Zdzisław Zakęś1, Beata Danilewicz2
1Zakład Akwakultury, Instytut Rybactwa Śródlądowego w Olsztynie
2Biuro ds. Rybactwa, Urząd Marszałkowski Województwa Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie
Obszar Warmii i Mazur, zwany w dalszej części tego opracowania Regionem, charakteryzuje się największą jeziornością w Polsce. Jeziora stanowią ok. 4,8% powierzchni Regionu (Zdanowski i in. 2009). Większość zbiorników badanych przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska (WIOŚ) należy do grupy średnio odpornych na spływy powierzchniowe i eutrofizację (II stopień podatności na degradację) (ok. 60% powierzchni jezior Regionu). Układ ekologiczny jezioro-zlewnia, w którym jezioro jest podatne na eutrofizację dotyczy ok. 26% powierzchni jezior badanych przez WIOŚ. Przyjmuje się, że około 39% jezior Regionu, co stanowi 33% ich ogólnej powierzchni, to zbiorniki zeutrofizowane. Eutrofizacji wód sprzyja ciągle rosnący, wielkoobszarowy spływ biogenów implikowany m.in. przez prężnie rozwijającą się w Regionie turystykę i rekreację. Czynnikami środowiskowymi najistotniej obniżającymi klasę czystość wód w jeziorach są przezroczystość wody, mierzona widzialnością krążka Secchiego, a także niski poziom tlenu przy dnie (Zdanowski i in. 2009). Bezspornie są to czynniki istotnie determinujące warunki rozrodu i bytowania ichtiofauny. Wiadomo, że postępująca eutrofizacja wód implikuje zmiany w składzie gatunkowym ryb jeziorowych (Colby i in. 1972, Bnińska 1994). Najdobitniej uwidaczniają to zmiany w odłowach ryb. W pierwszej kolejności ustępują gatunki najbardziej wrażliwe, w przypadku jezior Regionu są to koregonidy (sieja i sielawa). Wraz z postępem eutrofizacji spada liczebność, a w związku z tym i odłowy ryb drapieżnych. W pierwszej kolejności dotyczy to okonia, a następnie szczupaka. Najpóźniej reagują ryby karpiowate. Choć należy zaznaczyć, że w przypadku znacznego zniszczenia strefy litoralu, będącego efektem niekontrolowanej zabudowy strefy brzegowej i intensywnego rekreacyjnego użytkowania zbiorników wodnych, bardzo szybko mogą załamać się odłowy lina i karasia. Tak, więc w miarę nasilającej się antropopresji i postępującej degradacji jezior ma miejsce wycofywanie się z nich najcenniejszych gatunków ryb – cennych zarówno ekologicznie, jak i gospodarczo. Ich odłowy w dużej mierze decydują bowiem o sytuacji ekonomicznej użytkujących je rybacko podmiotów gospodarczych. Należy też pokreślić, że pierwszą i główną przyczyną ustępowania danych gatunków jest pogorszenie się warunków naturalnego rozrodu ryb. Z kolei warunki odrostowe, w tym pokarmowe, zazwyczaj są jeszcze dość korzystne przez dłuższy czas (Bnińska 1994).