Wpływ diety z olejami roślinnymi na budowę histologiczną narządów wewnętrznych oraz wskaźniki biochemiczne krwi sandacza (Sander lucioperca)
Agata Kowalska1, Zdzisław Zakęś1, Andrzej Siwicki2
1Zakład Akwakultury, Instytut Rybactwa Śródlądowego w Olsztynie
2Zakład Patologii i Immunologii Ryb, Instytut Rybactwa Śródlądowego w Olsztynie
Sandacz (Sander lucioperca) jest gatunkiem cenionym przez konsumentów, atrakcyjnym dla wędkarzy i pożądanym w biomanipulacji ekosystemów wodnych. Cieszy się więc dużym zainteresowaniem w akwakulturze. Podczas podchowu sandacza wykorzystuje się zazwyczaj komercyjne pasze sztuczne, rekomendowane dla ryb łososiowatych (Zakęś 2003, Molnar i in. 2006). W związku ze wzrostem intensyfikacji i różnorodności produkcji organizmów wodnych zaczęto poszukiwać innego niż tran źródła tłuszczu w paszach komercyjnych. Dostępność oleju rybiego jest bowiem ograniczona, a światowa konsumpcja osiągnęła już limit jego dostępności (Vargas i in. 2008). W poszukiwaniu alternatywnych źródeł energii w diecie ryb kluczową rolę odegrały łatwo dostępne oleje roślinne. Ich produkcja jest 100 razy wyższa niż tranu, a co najważniejsze, w przeciwieństwie do tranu może wykazywać tendencję wzrostową (Turchini i in. 2009).
W dotychczas prowadzonych badaniach eksperymentalnych w diecie sandacza wykorzystano takie oleje roślinne jak: olej sojowy, rzepakowy, słonecznikowy, lniany (Zakęś i in. 2004, Schulz i in. 2005, Molnar i in. 2006, Kowalska i in. 2008). Oleje te względem tranu charakteryzuje wyższa zawartość takich kwasów tłuszczowych, jak: kwas linolenowy (ALA, C18:3 n-3), linolowy (LA, C:18:2 n-6) oraz brak kwasów eikozapentaenowego (EPA; C20:5 n-3) i dokozaheksaenowego (DHA; C22:6 n-3) (NRC 1993). Zastąpienie tranu olejami roślinnymi zmienia więc ilość wspomnianych wielonienasyconych kwasów tłuszczowych (PUFA) w diecie ryb. W konsekwencji może to rzutować na przemiany lipidowe w organizmie i jakość biologiczną podchowywanego materiału (Tacon 1992).
Kwasy tłuszczowe, takie jak EPA i DHA odgrywają szczególną rolę w wielu procesach biochemicznych ryb (Watanabe i in. 1989). Wykazano, że sandacza cechuje wysoka zdolność syntezy DHA i EPA, z prekursora o 18 atomach węgla, tj. ALA (Jankowska i in. 2003). Stwarza to możliwość wykorzystania niektórych olejów roślinnych w żywieniu tego gatunku. Należy mieć jednak na uwadze fakt, że w przypadku nadpodaży kwasów LA lub ALA w diecie ma miejsce fizjologiczna ich akumulacja w tkankach ryb (Stubhaugh i in. 2005). Zachodzące procesy oksydacyjne mogą prowadzić do uszkodzenia struktur komórkowych narządów wewnętrznych oraz obniżenia odpowiedzi immunologicznej ryb (Wang i in. 2006, Lin i Shiau 2007). Ponadto wzajemna konkurencja ALA i LA o enzymy desaturacyjne także decyduje o ilości ich pochodnych (ARA, EPA, DHA) w wątrobie (Ruyter i in. 2006). W związku z powyższym, zarówno deficyt niezbędnych kwasów tłuszczowych (EFA), jak i nadpodaż ALA lub LA w diecie może prowadzić do zaburzeń przemian metabolicznych i pogorszenia stanu zdrowotnego ryb. W dotychczasowych badaniach prowadzonych na gatunkach hodowlanych szczególnie istotne okazało się zbilansowanie zawartości kwasów tłuszczowych nasyconych (SFA), w tym kwasu palmitynowego (C16:0), jak i wielonienasyconych kwasów tłuszczowych z szeregu n-3 i n-6 (n-3 PUFA i n-6 PUFA) (Izhizaki i in. 2001, Parpoura i Alexis 2001, Sargent i in. 2002, Furuita i in. 2003). Zawartość kwasów tłuszczowych z szeregu n-3 i n-6 w paszach można modulować stosując mieszankę tranu i olejów roślinnych bądź też mieszankę samych olejów roślinnych o wysokiej zawartości ALA i LA.
Celem badań było określenie wpływu żywienia juwenalnego sandacza paszą suplementowaną olejami roślinnymi (arachidowym, lnianym i sojowym), z udziałem lub bez dodatku tranu, na strukturę histologiczną wątroby i jelita oraz biochemiczne parametry krwi ryb.