Sto siedemdziesiąta rocznica urodzin słynnego ichtiologa i projektanta europejskich gospodarstw karpiowych i pstrągowych, inicjatora hodowli ryb na Litwie, Michała Girdwoynia
Valdas Gečys1, Andrzej Lirski2
1Służba Rybacka przy Ministerstwie Rolnictwa Republiki Litewskiej
2Instytut Rybactwa Śródlądowego w Olsztynie
„Potok Złoty, w powiecie częstochowskim leżący, w okolicach kraju może najbogatszej we wspomnienia dziejowe naszej świetnej przeszłości, wśród skał biało-jurajskich wapiennych i olbrzymich lasów bukowych, pod względem warunków rybackich jest jednym z najwybitniejszych dowodów, że i nas Opatrzność obdarzyła darami swojemi, z których korzystać jest naszym obowiązkiem. Z prawdziwą radością więc przystąpiłem do spełniania zaszczytnego dla mnie zadania, opracowania projektu zakładu wyrozumowanego i stawowego rybactwa. Nie znam zakładu rybnego w Europie, któryby miał tak odpowiednie do hodowli ryb łososiowatych warunki, jak miejscowość wspomniana”. W: „Projekt gospodarstwa rybnego wyrozumowanego (sztucznego) stawowego i węgorzarni w dobrach Złotym Potoku JJW. Hr. Raczyńskich, w Królestwie Polskiem przez Michała Girdwoynia , Warszawa 1881 rok.
Ten ujmujący opis znajduje się na pierwszej stronie pięknie wydanego projektu znanego, jednego z najstarszych w Polsce gospodarstw pstrągowo-karpiowych w Złotym Potoku. Michał Girdwoyń poszukując korzystnej lokalizacji do budowy stawów zaproponował hr. Edwardowi Raczyńskiemu budowę największego w Europie gospodarstwa o łącznej powierzchni 13,2 ha, z możliwością chowu kilkunastu gatunków ryb, zarówno łososiowatych jak i karpiowatych.
Kim był tak znakomity, a dziś zapomniany projektant?
Michał Kazimierz Girdwoyń urodził się 2 października 1841 roku w Wilnie. Girdwoynowie należali do starej żmudzkiej szlacheckiej rodziny. Ojciec, także Michał, miał dworek w powiacie telszewskim. Matka Julia Palczewskyte była też szlacheckiego pochodzenia. Ich syn, Michał, w przyszłości ichtiolog, w latach 1854-1857 ukończył pięć klas gimnazjalnych w Wilnie i wstąpił do Wojskowej Szkoły Inżynierskiej w Piotrogrodzie, a w latach 1861-1863 prowadził prace geodezyjne i melioracyjne w obwodzie nowogrodzkim, budował też twierdzę w Kronsztadzie. Po powstaniu w 1863 roku M. Girdwoyń nie chciał służyć w armii carskiej i udał się do rezerwy. Wyjechał do Warszawy, gdzie w 1866-1868 latach studiował w Warszawskiej Wyższej Szkole na wydziale fizyki i matematyki. Później zaczął zgłębiać stosowaną dziedzinę botaniki – rośliny łąk na Żmudzi i w Polsce. W 1873 roku na światowej wystawie roślin i nasion w Wiedniu za eksponaty zdobył najwyższe wyróżnienie. Jednak naukowa działalność M. Girdwoynia nie ograniczyła się do tego. Zaczął studiować entomologię i nowoczesne pszczelarstwo w Polsce (Kraków, Warszawa), Niemczech, w Francuskiej Akademii Rolniczej, oraz w Anglii i Luksemburgu. Jednocześnie studiował agronomię w Pruszkowskiej Akademii Rolniczej (Górny Śląsk) i w Berlinie.
Po ukończeniu studiów i badań, w 1875 roku w Paryżu przedstawił sprawozdanie na temat anatomii pszczoły. Wykładał pszczelarstwo w Wyższej Szkole Rolniczej w Żabikowie (koło Poznania). Tutaj wydał litografowaną książkę i w 1873 roku na Światowej Wystawie w Wiedniu przedstawił „Anatomię pszczoły“. Praca ta została opublikowana w języku polskim (w Paryżu i Poznaniu), francuskim i niemieckim. W 1874 roku M. Girdwoyń za to dzieło otrzymał złoty medal. Jeszcze jako student w Pruszkowie, oprócz anatomii pszczoły, zainteresował się ichtiologią i wstąpił na Uniwersytet w Krakowie, a później w Paryżu, gdzie studiował nauki przyrodnicze. Jednocześnie pracował w słynnym Laboratorium Embriologii Porównawczej prof. A. Costa i Ośrodku Hodowli Ryb w Heiningenie. Studiował embriologię ryb łososiowych i raka rzecznego.