Restytucja jesiotra bałtyckiego w basenie Niemna
Valdas Gečys1, Alina Širvinska1, Ryszard Kolman2
1Służba Rybacka przy Ministerstwie Rolnictwa Republiki Litewskiej w Wilnie
2Instytut Rybactwa Śródlądowego w Olsztynie
Jesiotr bałtycki jeszcze w I połowie XX w. występował licznie w basenie Niemna. Jego tarliska znajdowały się w środkowym i górnym nurcie oraz w jego dopływach w Wilii, Szczarze, Meczerance i Rzece Świętej (Wałecki 1864, Kulmatycki 1933, Virvickas 2005). Był on wówczas ważnym obiektem połowów rybackich. Profesor Tadas Ivanauskas (1956) przytoczył fakty świadczące o tym, że w latach międzywojennych jesiotr bałtycki nie był rzadkością, aczkolwiek nie był łowiony corocznie: w latach 1927-1932 wielkość rocznych połowów jesiotra wahała się od 50 do 300 kg, w latach 1933-1935 – nie odnotowano oficjalnych połowów, w 1936 r. – 120 kg, a w 1937 roku w Zalewie Kurońskim złowiono około 5 800 kg tych ryb (fot.1).
Po II wojnie światowej połowy znacznie zmniejszyły się i w litewskich wodach jesiotry złowiono tylko 4-krotnie: w 1955 r. i 1960 r. w Zalewie Kurońskim, w 1962 r. w Niemnie, a ostatni połów jesiotra odnotowano w 1975 roku w okolicy Połągi. Powszechnie uważa się, że do wyginięcia tego gatunku niewątpliwie przyczyniły się nadmierne, w tym również niekontrolowane połowy, przegradzanie rzek zaporami, a także pogorszenie jakości wody i zniszczenie tarlisk (Kolman 2003, Kesminas 2011).
Na początku 2010 roku Służba Rybacka przy Ministerstwie Rolnictwa Republiki Litewskiej podjęła decyzję o rozpoczęciu prac nad restytucją jesiotra bałtyckiego, których głównym celem jest odtworzenie jego populacji w litewskich wodach. Nie bez znaczenia dla podjęcia takiej decyzji były osiągnięcia w tym zakresie pracowników Instytutu Rybactwa Śródlądowego w Olsztynie. W celu ułatwienia bezpośredniej współpracy nad odbudową populacji jesiotra bałtyckiego jesienią 2010 roku została podpisana umowa pomiędzy Służbą Rybacką a Instytutem Rybactwa Śródlądowego.
Aby rozpocząć prace z nowym gatunkiem, w warunkach Litwy, należało spowodować zmianę statusu gatunkowego jesiotra bałtyckiego i uzyskać oficjalne zezwolenia Ministerstwa Rolnictwa oraz Ministerstwa Środowiska Rep. Litwy. Wiązało się to z przeprowadzeniem skomplikowanego procesu legislacyjno-przygotowawczego. Komisja Litewskiej Czerwonej Księgi przy Ministerstwie Ochrony Środowiska Republiki Litewskiej rozważyła sprawę statusu jesiotra bałtyckiego i zaproponowała Ministerstwu Ochrony Środowiska umieszczenie tej ryby na „Litewskiej liście gatunków roślin i zwierząt zagrożonych wyginięciem” w kategorii „0(EX)” co stanowiło podstawę podjęcia decyzji o rozpoczęciu prac przygotowawczych związanych z restytucją tego gatunku. Na zlecenie Służby Rybackiej w Instytucie Ekologii, wchodzącym w skład Centrum Badań Przyrodniczych w Wilnie, opracowano założenia programu odtworzenia zasobów jesiotra ostronosego i plan działań, które zaakceptowało Ministerstwo Ochrony Środowiska. Na podstawie tych założeń, Służba Rybacka opracowała „Program narodowy odtworzenia zasobów jesiotra ostronosego Acipenser oxyrinchus do 2020 roku”, który w najbliższym czasie ma być zatwierdzony wspólnym rozporządzeniem ministrów ochrony środowiska i rolnictwa.