Zastosowanie telemetrii w procesach restytucji ginących populacji ryb wędrownych
Andrzej Kapusta
Zakład Ichtiologii, Instytut Rybactwa Śródlądowego w Olsztynie
Udział ryb wędrownych w odłowach na całym świecie w ostatnim stuleciu gwałtownie zmalał (Pikitch i in. 2005, Limburg i Waldman 2009). Przyczyną takiego stanu było ograniczenie dostępu ryb do dawnych tarlisk przez zabudowę hydrotechniczną rzek, intensywne odłowy oraz zanieczyszczenie wód. Na skutek prowadzonych prac hydrotechnicznych ryby wędrowne straciły większość miejsc rozrodu i utraciły dostęp do wielu żerowisk (Bloesch i in. 2006, Holčík i in. 2006, Guti i Gaebele 2009). Ponadto do wzmożonej śmiertelności ryb wędrownych przyczyniła się żegluga śródlądowa. Straty z tym związane nie były w pełni rekompensowane przez zarybienia materiałem pochodzącym ze sztucznego rozrodu. W przypadku gatunków skrajnie nielicznych programy restytucji opierają się na rozrodzie i hodowli ryb w ośrodkach hodowlanych (Chebanov i in. 2002, Fraser 2008). Dzięki intensywnemu rozwojowi technik sztucznego rozrodu, w przypadku większości gatunków ryb zagrożonych wyginięciem lub wymarłych na obszarze Polski dostępne są różne formy materiału zarybieniowego. W przypadku łososia, Salmo salar L , troci, Salmo trutta trutta L, certy, Vimba vimba (L.), węgorza, Anguilla anguilla (L.), strzebli błotnej, Eupallasella percnurus (Pallas), czy też jesiotra, Acipenser oxyrinchus Mitchill prowadzone są ogólnopolskie lub regionalne programy ochrony (Wiśniewolski i Engel 2006, Wolnicki i Radtke 2009, Kolman i in. 2011). Utrzymanie wielu gatunków ryb zagrożonych lub ginących oprócz ochrony gatunkowej wymaga również ochrony czynnej. Najczęściej działania takie sprowadzane są do zarybień materiałem wyhodowanym w ośrodkach zarybieniowych. Prowadzone są również prace mające na celu poprawę warunków środowiskowych, np. budowa tarlisk czy renaturalizacja fragmentów rzek. Niektóre z tych gatunków ryb mają znaczenie gospodarcze bądź wędkarskie, dlatego wiele organizacji i grup zawodowych jest zainteresowanych zarybieniami i odbudową populacji rzadkich i zagrożonych gatunków ryb.
Jesiotry są jedną z najstarszych grup kręgowców żyjących obecnie na świecie. Naturalny areał ich występowania obejmuje wody Europy, Azji i Ameryki Północnej. Zasiedlają wody śródlądowe, zatoki i estuaria oraz wody przybrzeżne mórz i oceanów. Większość gatunków należy do ryb wędrownych żyjących w wodach słonych, a tarło odbywających w wodach słodkich. Należą do ryb osiągających znaczne rozmiary ciała, długo żyjących i późno dojrzewających płciowo. Jesiotry są też jedną z najbardziej zagrożonych grup ryb na świecie. Spośród 27 gatunków należących do Acipenseriformes status zagrożonych ma 25 (Pikitch i in. 2005).
Wysoko cenione mięso i jeszcze cenniejsza ikra, z której sporządza się kawior, sprawiają, że zainteresowanie połowami w wodach otwartych lub hodowlą w obiektach zamkniętych było i jest bardzo duże. W Polsce połowy jesiotrów na początku XX wieku sięgały 200 ton (Kolman i in. 2008). Ochrona jesiotra nie zapobiegła spadkowi liczebności populacji, a wprowadzony w połowie lat 30. XX wieku całkowity zakaz połowów nie uchronił go przed wyginięciem. Ostatniego przedstawiciela jesiotrów naturalnie występujących w zlewni Morza Bałtyckiego złowiono w 1996 roku u wybrzeży Estonii (Kolman i in. 2008). Podobnie jak w przypadku wielu gatunków ryb wędrownych również gatunki jesiotrów zasiedlających basen Morza Czarnego są narażone na wyginięcie, a ich populacje zmniejszają liczebność lub są bliskie wyginięcia (Kolman 2011, IUCN 2012).
Prace restytucyjne wielu populacji ryb wędrownych prowadzone są przy użyciu metod telemetrycznych (Gerlier i Roche 1998, Cooke 2008, Fredrich i in. 2008). Celem niniejszej publikacji jest przedstawienie metod telemetrycznych i przeanalizowanie ich zastosowań w działaniach związanych z ochroną gatunków zagrożonych wyginięciem. W pracy przedstawiono wyniki badań nad zachowaniami jesiotrów wyhodowanych w wylęgarniach i wpuszczanych do wód otwartych. Omówiono efektywność zarybień eksperymentalnych, zachowania ryb w miejscach wpuszczania do wody oraz niektóre elementy związane z migracją jesiotrów.