Żywienie młodocianego sandacza paszami o różnym stosunku wielonienasyconych kwasów tłuszczowych z szeregu n-3 i n-6 (n-3/n-6 PUFA) – wpływ na wskaźniki hodowlane i skład chemiczny ciała
Agata Kowalska1, Zdzisław Zakęś1, Barbara Jankowska2
1Zakład Akwakultury, Instytut Rybactwa Śródlądowego w Olsztynie
2Katedra Chemii Mięsa, Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie
Względy ekonomiczne i ekologiczne zadecydowały o coraz powszechniejszym wykorzystywaniu olejów roślinnych jako substytutu tranu w paszach dla ryb (Turchini i in. 2009). Stosowanie takich olejów roślinnych, jak: olej lniany, słonecznikowy, sojowy, arachidowy i rzepakowy (główne źródło tłuszczu) w paszach dla łososia atlantyckiego i pstrąga tęczowego nie obniżało tempa wzrostu tych gatunków. Stwierdzono jednak, że brak wpływu olejów roślinnych na efekty podchowu ww. gatunków ma miejsce jedynie wówczas, gdy w paszy zapewniona jest odpowiednia podaż/zawartość takich kwasów tłuszczowych (FA), jak kwas eikozapentaenowy (C20:5 n-3, EPA) i dokozaheksaenowy (C22:6 n-3, DHA) (Torstensen i in. 2005). Podobne obserwacje poczyniono u sandacza żywionego paszą, w której olej lniany i arachidowy stanowił 80% całkowitej zawartości tłuszczu w paszy (Kowalska i in. 2010, 2011). Stosowanie tej paszy nie determinowało wartości wskaźników wzrostu ryb, co najprawdopodobniej wynikało z odpowiedniej, zaspokajającej wymagania pokarmowe gatunku zawartości w paszy białka, węglowodanów i tłuszczu. Łączna zawartość n-3 PUFA w tej diecie stanowiła 30% wszystkich kwasów tłuszczowych (tFA).
Żywienie ryb paszą, w której źródłem tłuszczu są oleje roślinne zazwyczaj zmienia skład chemiczny ciała ryb (Turchini i in. 2009). Odmienny jest bowiem profil kwasów tłuszczowych tych olejów. W roślinnym źródle tłuszczu wśród wielonienasyconych kwasów tłuszczowych (PUFA) dominują te o 18 atomach węgla, tj. kwas linolenowy (C18:3 n-3, ALA, np. w oleju lnianym) czy linolowy (C18:2 n-6, LA, np. w oleju słonecznikowym). Z kolei tran zawiera duże ilości długołańcuchowych, wysokonienasyconych kwasów tłuszczowych (HUFA), tj. EPA i DHA. Warto zaznaczyć, że niektóre gatunki ryb posiadają zdolność biokonwersji LA i ALA do HUFA, a w przypadku nadpodaży tych kwasów w diecie ma miejsce ich fizjologiczna akumulacja w ciele (Stubhaugh i in. 2005). Stąd też stosowanie w żywieniu ryb olejów bogatych w LA podnosi udział polienowych kwasów tłuszczowych z szeregu n-6 (n-6 PUFA), np. w filecie łososia (Ruyter i in. 2006). Z kolei dodatek do paszy olejów z wysokim poziomem ALA może poprawić retencję pożądanych w filecie FA, tj. EPA i DHA (pochodne kwasu ALA) i jednocześnie obniżyć odkładanie n-6 PUFA (Menoyo i in. 2007). Podkreślić należy, że ze względu na niższą wartość odżywczą i dietetyczną mięsa ryb o wysokiej zawartości n-6 PUFA, dąży się do utrzymania niskiej ich ilości w filetach ryb. U takich gatunków, jak np. pstrąg tęczowy i sandacz, u których przemiany biochemiczne ALA do EPA i DHA zachodzą w większym stopniu niż LA do kwasu arachidonowego (C20:4 n-6, ARA) istnieje możliwość wykorzystania olejów roślinnych i utrzymania wysokiej jakości odżywczej tłuszczu rybiego, tj. wysokiej zawartości n-3 PUFA (Jankowska i in. 2003, Karapanagiotidis i in. 2007). Stwierdzono, że u sandacza efektywność biosyntezy HUFA zależy m.in. od stosunku n-3 PUFA i n-6 PUFA (wskaźnik n3/n6) w paszy (Jankowska i in. 2003). Związane jest to ze współzawodnictwem kwasów ALA i LA o enzymy biorące udział w ich biokonwersji do EPA i DHA lub ARA. Wykazano, że np. u łososia wzajemna konkurencja ALA i LA o enzymy desaturacyjne decyduje o ilości ich pochodnych w filecie (Ruyter i in. 2006). W związku z powyższym wydaje się, że na efektywność biokonwersji ALA i LA u ryb można wpływać poprzez modulowanie zawartości n-3 i n-6 PUFA w paszach, stosując np. dodatek mieszanki olejów roślinnych o wysokiej zawartości pożądanych FA.
W prezentowanych badaniach analizowano wpływ żywienia juwenalnego sandacza paszami suplementowanymi wyłącznie lub mieszanką dwóch olejów roślinnych różniących się głównie zawartością ALA i LA, tj. olejem słonecznikowym (SFO) i lnianym (LO) na wskaźniki hodowlane oraz skład chemiczny ciała tego gatunku.