Stymulacja hormonalna karasia pospolitego Carassius carassius (L.) za pomocą CPE, Ovopelu oraz Ovaprimu oraz jej wpływ na jakość i ilość pozyskanego mlecza
Beata Irena Cejko
Zakład Biologii Gamet i Zarodka, Instytut Rozrodu Zwierząt i Badań Żywności PAN w Olsztynie
W ostatnim czasie odnotowano konieczność czynnej ochrony karasia pospolitego Carassius carassius (L.), o czym świadczy fakt spadku liczebności tego gatunku na całym niemal obszarze jego występowania (Wheeler 2000). Taki stan rzeczy związany jest m.in. z wypieraniem endemicznych populacji karasia pospolitego przez inwazyjny gatunek karasia srebrzystego Carassius auratus gibelio (L.). Wysokie zdolności przystosowawcze oraz tolerancja na niekorzystne warunki środowiskowe sprawiła, że karaś srebrzysty opanował znaczną część wód śródlądowych oraz przybrzeżnych, które stanowiły naturalne siedlisko karasia pospolitego (Vatemaa i in. 2005). Kolejną, bardzo ważną przyczyną stopniowego zaniku liczebności karasia pospolitego jest jego zdolność do tworzenia mieszańców z innymi gatunkami, w tym z karpiem Cyprinus carpio L. oraz wspomnianym już karasiem srebrzystym (Hänfling i in. 2005). W konsekwencji doprowadzić to może do wystąpienia tak zwanych "zanieczyszczeń genetycznych", w wyniku których dochodzi do zaniku endemicznych populacji karasia pospolitego w środowisku naturalnym.
Ochrona gatunków zagrożonych oprócz licznych uwarunkowań prawnych, polega także na produkcji materiału obsadowego w warunkach kontrolowanych i wspomaganiu rodzimych populacji poprzez prowadzone zarybienia (Sarkar i in. 2006). Stymulacja hormonalna wykorzystywana jest w biotechnologii rozrodu niemal wszystkich gatunków, których gospodarcze znaczenie wpływa na wzrost produkcji w akwakulturze. Wybór preparatu hormonalnego, uwarunkowany jest nie tylko gatunkiem, u którego przeprowadza się stymulację (Król i in. 2009), ale też kalkulacją kosztów, co ze względów ekonomicznych jest szczególnie istotne (Hakuć-Błażowska i in. 2009).
U ryb karpiowatych hormonalna stymulacja samców jest skuteczna po zastosowaniu preparatów wzbogaconych o substancje działające antagonistycznie w stosunku do receptorów dopaminy, tj. metoklopramid czy domperidon (Cejko i in. 2011, 2012a). Wyjątek stanowić mogą gatunki udomowione, w tym jaź Leuciscus idus (L.), od których ikrę i mlecz pozyskać można bez wspomagania hormonalnego (Krejszeff i in. 2009). W przypadku niektórych gatunków ryb, duży problemem stanowi także niewielka (< 0,1 ml) objętość pozyskiwanego w warunkach kontrolowanych mlecza (Król i in. 2009). Z kolei efektywność inseminacji uwarunkowana jest ściśle przez odpowiednią objętość mlecza o jak najlepszych parametrach ruchu, tj. ruchliwość plemników i ich prędkość krzywoliniowa, które decydują o sukcesie zapłodnienia (Gage i in. 2004, Lahnsteinier i in. 1998).
W przypadku karasia pospolitego brak jest danych dotyczących wpływu hormonalnej stymulacji samców na efektywność spermacji, dlatego celem niniejszych badań było określenie wpływu komercyjnych preparatów hormonalnych, tj. ekstraktu przysadki mózgowej karpia (CPE), Ovopelu oraz Ovaprimu na parametry jakościowe oraz ilościowe mlecza.