Pasze sztuczne w żywieniu ryb. II. Zapotrzebowanie energetyczne ryb oraz wpływ temperatury na procesy trawienne i dawki pasz
Paweł Poczyczyński, Małgorzata Woźniak
Katedra Biologii i Hodowli Ryb, Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie
Każdy organizm żywy jest „systemem otwartym”, wymagającym stałej „dostawy” energii i materii – jest to warunek sine qua non wzrostu, rozwoju, zdrowia i rozrodu. W przypadku organizmów cudzożywnych jak zwierzęta, źródłem zarówno energii, jak i materii jest pobrany pokarm. Energia pochodzi ze spalania makronutientów (a ściślej ich podstawowych elementów składowych, tj. aminokwasów, kwasów tłuszczowych, glicerolu i monosacharydów) w cyklu Krebsa.
Wyzwolona w procesach spalania energia jest gromadzona w postaci wysokoenergetycznych wiązań fosforowych nukleotydów makroenergetycznych, najczęściej ATP, które są donorem energii we wszystkich procesach biochemicznych (notabene wszystkie procesy biochemiczne, z wyjątkiem dostarczającego energii spalania makronutrientów, są egzoergiczne, czyli wymagają dostawy energii).
Niecała potencjalnie zawarta w pokarmie energia może być spożytkowana przez organizm ryby (rys. 1). Przede wszystkim żaden pokarm nie jest strawny w 100%.
Niestrawione resztki pokarmu są wydalane z kałem, zaś potencjalnie zawarta w nich energia jest dla organizmu „stracona”. Podobnie żaden organizm zarówno roślinny, jak zwierzęcy nie jest w stanie utlenić grup aminowych (NH2), zawartych w aminokwasach (zatem potencjalna energia tych wiązań jest dla organizmu bezużyteczna). Co więcej produkty przemiany azotowej muszą być, z wydatkiem energii, z organizmu usunięte (Ryby wytwarzają jako produkt końcowy przemiany azotowej amoniak – którego pozbywają się głównie przez skrzela – podczas gdy ssaki wytwarzają mocznik, zaś ptaki kwas moczowy. „Rybi” sposób usuwania metabolitów azotowych jest znacznie mniej energochłonny. W rezultacie ryby z 1 g białka mogą uzyskać maksymalnie do 4,24 kcal energii, średnio 3,9, podczas gdy ssaki tylko 3,37 kcal, a ptaki 2,92 kcal). Ponadto synteza białek trawiennych wiąże się z wydatkiem energii, zaś ciepło wydzielone podczas procesów rozkładu pokarmu ulega u zwierząt zmiennocieplnych (jak ryby) rozproszeniu. W rezultacie z każdych 100 kcal energii brutto, jedynie 80 kcal ryba może wykorzystać na swoje potrzeby, przy czym około połowy zużywane jest na metabolizm podstawowy.
Zatem tylko 40 kcal może być przeznaczone na wzrost i aktywność ruchową. U ryb dziko żyjących na wzrost, tworzenie gonad i syntezę zapasowych tłuszczów przeznaczanych jest, w dłuższych okresach czasu, średnio ok. 12 kcal, zaś reszta zużywana jest na aktywność ruchową (głównie podczas poszukiwania pokarmu, żerowania, ucieczki przed drapieżnikami i wędrówek na tarliska).