Cyfrowy Model Eksploatacji Ryb (CMER) rys historyczny rozwijania metody
Paweł Buras, Wiesław Wiśniewolski
Zakład Rybactwa Rzecznego w Żabieńcu, Instytut Rybactwa Śródlądowego w Olsztynie
Szacowanie wielkości rybackich zasobów ma podstawowe znaczenie dla możliwości ich racjonalnego użytkowania. Podstawą tego jest utrzymanie optymalnych warunków eksploatacji pozwalających na samoodbudowę stada łownego. W wodach śródlądowych połowy ryb prowadzone są dwoma systemami: gospodarczo i rekreacyjnie. Praktyka rybacka i badania naukowe wskazują, że masowy charakter eksploatacji stad ryb może naruszyć ich stan (Kokoz i Taranienko 1972). Z drugiej strony niedoeksploatowanie populacji, których nadmierny rozwój jest pośrednim skutkiem aktywności człowieka w ekosystemach wodnych, przyczyniać się może z czasem do pogarszania ich ekologicznego stanu (Frankiewicz 1998, Wiśniewolski 2002). Istnieje zatem konieczność sięgania po ścisłe metody pozwalające dokładnie obliczać wielkość zasobów rybackich i prognozować wysokość dopuszczalnego odłowu. Celem pracy jest przedstawienie historii rozwoju jednej z takich metod, tj. symulacyjnego modelu CMER.
CMER – Cyfrowy Model Eksploatacji Ryb, został skonstruowany w Zakładzie Rybactwa Rzecznego IRS w latach 60. ubiegłego wieku, w oparciu o matematyczny zapis podstawowych danych biologicznych i eksploatacyjnych (Sych 1972). Początkowo model ten był ściśle dopasowany do potrzeb prowadzenia gospodarki łososiowej (Sych 1976, Sych i Bartel 1979). Z zastosowaniem CMER analizowano optymalizację połowów łososia, a potem troci i możliwości sterowania gospodarką łososiowo-trociową w zapisie informatycznym. Model był u początków powstania zapisany w programie liczącym FORTRAN, w języku informatycznym BASIC.
Postać modelu CMER miała formę dendrytu złożonego z poszczególnych ogniw obliczeniowych. W swej strukturze składała się z 5-letnich okresów, dostosowanych do długości życia łososia i troci okresu morskiego, oznaczającego 5 lat po zarybieniu smoltami. Do modelu wprowadzana była liczba smoltów (N0) oraz parametry populacyjne i eksploatacyjne, takie jak: frekwencja ryb łowionych, ich udział wiekowy i wielkościowy, śmiertelność naturalna i połowowa, udział ryb znakowanych. Na tej podstawie wyznaczano wielkość połowu w sztukach, w kolejnych latach życia morskiego ryb w sezonach roku, w rejonach ujścia Wisły, rzeki powyżej, Zatoki Gdańskiej oraz otwartego morza. Modelem tym określano opłacalność ekonomiczną dla łowionych asortymentów oraz udział złowionych ryb o długości poniżej wymiaru ochronnego. W latach 1970 przeprowadzono szereg symulacji. Zmierzano do poprawy efektów gospodarowania trocią, głównie populacjami pochodzenia wiślanego. W tej postaci model został zaprezentowany na forum międzynarodowym (Sych 1976).
Na przełomie lat 70. i 80. minionego stulecia, symulacyjny model CMER został zastosowany do szacowania i gospodarowania populacjami płoci w jeziorach (Sych i Wilkońska 1978). Pomimo pozytywnych prób zastosowania modelu do jezior, wyniki jak na razie nie doczekały się upowszechnienia w formie publikacji, pozostając jedynie w postaci maszynopisu.