Aktualny stan prac nad restytucją bałtyckiej populacji jesiotra ostronosego Acipenser oxyrinchus Mitchill w Polsce
R
yszard Kolman, Andrzej Kapusta, Mirosław Szczepkowski, Arkadiusz Duda,
Grzegorz Wiszniewski, Bogusław Zdanowski
Instytut Rybactwa Śródlądowego w Olsztynie
Jesiotr ostronosy (Acipenser oxyrinchus) był jedynym z wędrownych jesiotrów tworzących naturalnie funkcjonującą populację w basenie Morza Bałtyckiego. Dojrzałe osobniki na tarło wpływały do dużych rzek południowego Bałtyku, w tym również do Wisły i Odry i wędrowały na tarliska położone w ich górnych nurtach lub w dopływach. Należał do największych, długowiecznych i późno dojrzewających przedstawicieli rodziny jesiotrowatych: waga rekordowych osobników przekraczała 200 kg, długość 3,0 m, a wiek 80 lat (Wałecki 1864, Kulmatycki 1933, Berg 1948). Samice jesiotra bałtyckiego osiągały dojrzałość płciową w wieku 16-18 lat.
Historia istnienia bałtyckiej populacji jesiotra ostronosego w Morzu Bałtyckim, podobnie jak i morza jest stosunkowo krótka (Uścinowicz 2003). Prawdopodobnie zasiedlił basen Bałtyku w tzw. okresie atlantyckim, tzn. ok. 7000-5000 lat temu (Uścinowicz 2003, Makowiecki 2003). Jeszcze na początku XX wieku miał on istotne znaczenie gospodarcze. Był szczególnie ceniony jako źródło ikry przetwarzanej na kawior. Dlatego odławiano go głównie w okresie wędrówek tarłowych. Intensywne połowy rybackie, zabudowa hydrotechniczna rzek oraz pogarszające się warunki środowiskowe spowodowały tak gwałtowny spadek liczebności populacji bałtyckiej jesiotra ostronosego, że w latach 20. XX wieku stracił znaczenie gospodarcze, a w II jego połowie uznano go za gatunek wymarły w basenie Morza Bałtyckiego (Grabda 1968, Kolman 2001, 2003).
Pozytywne zmiany środowiskowe, jakie nastąpiły na początku XXI wieku w naszych rzekach oraz zmiana statusu gatunkowego jesiotra bałtyckiego zainspirowały Instytut Rybactwa Śródlądowego w Olsztynie do podjęcia prac badawczych związanych z restytucją tego gatunku. Badania te początkowo były finansowane ze środków własnych Instytutu, a od 2007 roku realizowano je w ramach Sektorowego Programu Operacyjnego „Rybołówstwo i przetwórstwo ryb 2004-2006”, a następnie Programu Operacyjnego „Ryby 2007-2013” Departamentu Rybactwa Ministerstwa Rolnictwa, współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej.
Materiałem wyjściowym do tych prac był wylęg i zapłodniona ikra jesiotra ostronosego, przywożona od 2003 roku corocznie do Polski z Kanady. Pozyskiwano ją od tarlaków z naturalnej populacji jesiotra występującego w rzece Św. Jana (Kolman i in. 2005).
Prace eksperymentalno-rozwojowe zwią- zane z chowem narybku i selektów prowadzone są w nowoczesnych obiektach, wybudowanych na terenie Zakładu Hodowli Ryb Jesiotrowatych IRS oraz Gospodarstwa Rybackiego PZW w Grzmięcy. Obiekty te wyposażone są w wyspecjalizowane systemy basenowe z zamkniętym obiegiem wody (fot. 1), w których można prowadzić chów różnych stadiów rozwojowych jesiotrów: od wylęgu i narybku (a) do tarlaków (b).