Przegląd metod znakowania stosowanych w badaniach ichtiologicznych
Agata Kowalska1, Andrzej Kapusta2, Mirosław Szczepkowski3, Zdzisław Zakęś1
1Zakład Akwakultury, Instytut Rybactwa Śródlądowego w Olsztynie
2Zakład Ichtiologii, Instytut Rybactwa Śródlądowego w Olsztynie
3Zakład Hodowli Ryb Jesiotrowatych, Instytut Rybactwa Śródlądowego w Olsztynie
Artykuł ukazał się w monografii „Wylęgarnictwo organizmów wodnych a bioróżnorodność” wydanej przez Wydawnictwo Instytutu Rybactwa Śródlądowego w 2014 roku i współfinansowanej ze środków Unii Europejskiej z funduszu Programu Operacyjnego „Zrównoważony rozwój sektora rybołówstwa i nadbrzeżnych obszarów rybackich 2007-2013”, w ramach operacji pt. "Upowszechnianie najnowszej wiedzy oraz propagowanie współpracy między przedstawicielami nauki i organizacjami sektora rybackiego w zakresie wylęgarnictwa i podchowu organizmów wodnych" (Umowa nr 00002-61720-OR1400001/10)
Znakowanie organizmów jest jedną z podstawowych i powszechnie stosowanych technik w badaniach biologicznych. Wykorzystanie jej w znacznym stopniu przyczyniło się do poznania ekologii, behawioru i biologii wielu gatunków zwierząt. Pierwszymi poznakowanymi przez człowieka zwierzętami były ptaki, co w konsekwencji zaowocowało prawidłowym i szczegółowym opisem tras ich przelotów już w XIII wieku (Pawłowski 2001). Pierwsze doniesienie o poznakowaniu ryb pochodzi z 1653 r. (Walton i Cotton 1898, za McFarlane i in. 1990). Polegało ono na przewiązaniu taśmą trzonów ogonowych łososia atlantyckiego (Salmo salar) w celu identyfikacji osobników w trakcie ich wędrówki tarłowej. Na podstawie tych pierwszych badań ichtiologicznych z użyciem prostych znaczków stwierdzono, że „łosoś powrócił z morza do miejsca swojego urodzenia, do tej samej części rzeki” (McFarlane i in. 1990). Według późniejszych doniesień do obwiązywania trzonów ogonowych wykorzystywano metalowy drut oraz znakowano płetwy ryb poprzez ich cięcie lub założenie klipsa (Hilborn i in. 1990). Pierwsze masowe znakowania ryb przeprowadzono u łososia atlantyckiego w latach 1851-1873 w Ameryce Północnej w ramach powołanych wówczas dwóch programów eksperymentalnego znakowania. Wnioskowano z nich, że skuteczne jest nacinanie płetw, nałożenie kawałków drutu na ogon i szczęki, przyczepianie numerowanych etykiet do ogona i wieczka skrzelowego oraz umocowanie znaczków w mięśniach ryb, w okolicach przedniej części płetwy grzbietowej. Te pierwsze znakowania prowadzone na rybach łososiowatych bardzo szybko rozszerzono o inne gatunki morskie (pelagiczne i przydenne), takie jak dorsz (Gadus morhua) i płastugi (Pleuronectes sp.) (1894 r.), następnie halibut pacyficzny (Hippoglossus stenolepis) (1925 r.) i później śledź pacyficzny (Clupea pallasii pallasii) (1933 r.). W latach 50. XX wieku wraz z wprowadzeniem strzałek (ang. dart) możliwe stało się znakowanie większych gatunków ryb pelagicznych (np. tuńczyka (Thunnus sp.), makreli (Scomber sp.)) (McFarlane i in. 1990, Scott i in. 1990).