Wykorzystanie muzealnych egzemplarzy jesiotrów ostronosych Acipenser oxyrinchus z bałtyckiej populacji do badań morfometrycznych
Ryszard Kolman, Piotr Chmieliński
Zakład Ichtiologii, Instytut Rybactwa Śródlądowego w Olsztynie
Obowiązujący dotychczas system taksonomiczny ryb jesiotrowatych Acipenseridae sformowano wyłącznie w oparciu o cechy morfologiczne badanych osobników. Z uwagi na niekiedy subiektywne określanie cech opisujących eksterier jesiotrów przy ich dużej zmienności, a także występowanie zróżnicowania wartości cech merystycznych, szczególnie u przedstawicieli gatunków zasiedlających duże obszary dochodziło do częstych prób zmian ich przyporządkowania gatunkowego (Nikolyukin 1966, Serebryakova 1964, Vasilev i in. 1980, Artiukhin i Zarkua 1986, Vlasenko i in. 1989).
Impulsem do nasilających się w ostatnich latach propozycji zmian w strukturze systematycznej ryb jesiotrowatych był rozwój badań biochemicznego polimorfizmu białek tych ryb, a następnie badań genetycznych. Ich wyniki pogłębiły wątpliwości co do celowości utrzymania klasycznej „bergowskiej“ systematyki ryb jesiotrowatych oraz wskazały kierunki niezbędnych zmian, a w szczególności relacji taksonomicznych rodzaju Huso i gatunków A. ruthenus i A. nudiventris, a także różnych populacji jesiotra rosyjskiego A. gueldenstaedtii (Birstein i Dukakis 2001, Birstein i in. 2005, Vasileva i Vasilev 2014).
Zgodnie z poglądami obowiązującymi jeszcze do końca XX w. jesiotr bałtycki stanowił jedną z populacji gatunku jesiotra zachodniego Acipenser sturio L. (Berg 1948, Kulmatycki 1933, Marti 1939, Magnin 1963, Ninua 1976, Holcik i in. 1989). W obrębie tego gatunku nie wyróżniano żadnych podgatunków, chociaż występował na bardzo szerokim obszarze zróżnicowanym pod względem klimatycznym, a poszczególne jego populacje były dość ściśle izolowane. Oczywiście musiało to doprowadzić do zróżnicowania morfologicznego w obrębie gatunku, jednakże, zdaniem badaczy, nie w stopniu upoważniającym do utworzenia podgatunków.
Na zróżnicowanie cech merystycznych, a w szczególności liczby płytek kostnych grzbietowych (Sd) i bocznych (Sl) po raz pierwszy zwrócił uwagę Marti (1939), który porównał populacje: czarnomorską, śródziemnomorską, atlantycką i bałtycką (tab. 1). Na podstawie jego danych można stwierdzić, że populacja bałtycka wyraźnie wyróżnia się spośród pozostałych. Badania merystyczne jesiotra bałtyckiego pogłębił Debus (1993, 1999), który przeprowadził je na większej liczbie osobników i w efekcie potwierdził obserwacje Martiego (tab. 1).