Polska akwakultura na początku lat dwudziestych XX wieku – bilans otwarcia II Rzeczpospolitej
Andrzej Hutorowicz, Joanna Hutorowicz
Zakład Hydrobiologii, Instytut Rybactwa Śródlądowego w Olsztynie
Pierwsze polskie opracowania statystyczne pochodzące z drugiej dekady dwudziestego wieku podają między innymi dość szczegółowe informacje o „podziale gleby według sposobów użytkowania”. W zestawieniach tych ujmowano jedynie ziemię orną, łąki, lasy, pastwiska, nieużytki, ogrody i zabudowania, grunty miejskie oraz „niewyszczególnione” (Rocznik statystyczny …, 1914, 1915, 1916). Odpowiedzią na ten brak były prace podjęte przez Wydział Rybacki Centralnego Towarzystwa Rolniczego, które polegały na ewidencjonowaniu gospodarstw stawowych. Wyniki tych działań przedstawiono w artykule „Uwagi i szkic statystyczny gospodarstw rybnych sztucznych na ziemiach byłej Kongresówki” zamieszczonym w Rybaku Polskim w 1920 roku (nr 7-8). Gospodarstwa rybne stawowe („tzn. operujące na terenach, które perjodycznie dają się zalewać lub osuszać”), zajmowały powierzchnię (49586 morgów) 27762 ha, co stanowiło 0,23% ogólnej powierzchni byłej Kongresówki (12242 tys. ha), a 0,40% powierzchni ziemi zajmowanej przez rolnictwo (6897 tys. ha).
Wydział Rolny na początku lat dwudziestych ubiegłego wieku zarejestrował ogółem na terytorium byłej Kongresówki 432 gospodarstwa stawowe, jednak dokładniejsze dane obejmowały jedynie 338 gospodarstw. Dane te obejmowały powierzchnię gospodarstw, co pozwalało zobrazować powierzchnię stawów w podziale na poszczególne gubernie oraz strukturę wielkości gospodarstw na obszarze byłej Kongresówki.
Największą powierzchnię stawy zajmowały na terenach byłej guberni lubelskiej (8861 ha – rys. 1). O ponad tysiąc mniej hektarów zajmowały stawy na obszarze guberni siedleckiej (7477 ha). 3513 ha zajmowały stawy w byłej guberni radomskiej, a 2762 ha na terenach byłej guberni warszawskiej. Nieco poniżej 2000 ha zajmowały stawy na obszarze dwóch guberni – kieleckiej (1945 ha) i piotrkowskiej (1886 ha), powierzchnię około 500 ha na terenie byłych guberni łomżyńskiej (667 ha) i kaliskiej (493 ha). Natomiast na terenach byłych guberni łomżyńskiej i suwalskiej stawy zajmowały jedynie odpowiednio 123 i 35 ha. Rozprzestrzenienie stawów na terenach byłej Kongresówki w zasadzie nie zmieniło się bardzo przez następne 90-100 lat. W 2011 zadziwiająco podobne wartości wykazały dane uzyskane na podstawie kwestionariuszy RRW-22, wypełnianych przez producentów akwakultury w ramach tzw. „obowiązku statystycznego” (Lirski i Myszkowski 2013). Nadal na obszarach współczesnego województwa lubelskiego i mazowieckiego stwierdzono około 3,5-7,3 tys. ha stawów, a więc podobnie jak na początku XX wieku (3,5-8,9 tys. ha). W 2011 r. najmniejszą (spośród obszarów byłej Kongresówki) powierzchnię zajmowały stawy w województwie białostockim, choć tu powierzchnia zalana wodą zwiększyła się o ponad jeden rząd wielkości.