Sazan – nie tylko karp
Lilianna Graczyk, Jan Mazurkiewicz
Zakład Rybactwa Śródlądowego i Akwakultury, Instytut Zoologii, Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu
Słowo sazan w Polsce kojarzone jest głównie z dziką formą karpia, spotykaną w wodach śródlądowych. Jednakże poprawna etymologia tego słowa nie dotyczy polskiego słowotwórstwa, lecz tureckiego – w tamtejszym języku słowo sazan oznacza po prostu karp. Przeglądając mapę południowej Europy i Bliskiego Wschodu, natrafimy jeszcze na inne odnośniki do tego wyrazu. Pod względem położenia geograficznego, jedno ze znaczeń słowa sazan dotyczy wsi w Iranie o tej samej nazwie, a kolejne – wyspy w archipelagu Wysp Farasan, która w starożytności nosiła nazwę Saso. O ile o niewielkiej miejscowości na Bliskim Wschodzie i wyspie na Morzu Czerwonym można niewiele powiedzieć, o tyle o wyspie Sazani (w oryginalnym tłumaczeniu) zlokalizowanej w Albanii – zdecydowanie więcej.
Sazan jest jedyną albańską wyspą, a jej łączna powierzchnia wynosi zaledwie 5,7 km2. Wielkość tego atolu nie robi wrażenia, ale dopiero jego położenie i bogata historia tego miejsca. Sazan jest jednym z najbardziej wysuniętych na zachód krańców Albanii, a strategiczne położenie wyspy zostało dostrzeżone już setki lat temu. Zamieszczona fotografia (fot. 1) przedstawia położenie wyspy Sazan w stosunku do Europy, ale także samej Albanii oraz sąsiadujących Włoch.
Albania nie stanowiła zespolonego państwa przez dekady i już w średniowieczu kraj ten był zajmowany przez Turków czy Serbów. Dezintegrację mieszkańcy najsilniej odczuli podczas I wojny światowej, kiedy to dwa lata po ogłoszeniu niepodległości, Albania znów miała zostać podzielona między Serbię i Grecję. Ta ostatnia, niezadowolona z próby podzielenia Albanii, w 1913 przeprowadziła rebelię (Arslan 2008). Ostatecznie część Albanii, a dokładniej Avlonia wraz z wyspą Sazan została przekazana Włochom. Miesiąc po tym akcie, w maju 1915 roku, Włochy stały się jedną ze stron podczas I wojny światowej, co oznaczało ponowną okupację kraju. Włochy wycofały się z Albanii w 1920 roku, jednak wojska tego kraju nie opuściły wyspy Sazan. Albania zrzekła się oficjalnie wyspy, a rok później (w 1921 roku) granice tego kraju zostały mimo to ostatecznie zatwierdzone.
W 1947 roku, prawie 30 lat od zakończenia I wojny światowej, wyspa Sazan wróciła na mapy Albanii. Dzisiejsza wyspa Sazan to powoli otwierający się na turystykę fragment Albanii (2013), aktualnie zamieszkiwany przez ok. 1000 Albańczyków. W 2011 roku ukazała się publikacja, która proponuje utworzenie publicznego akwarium w pobliżu wyspy Sazan – w Zatoce Vlory. Jak twierdzą autorzy (Denitto i in. 2011), projekt ten może znacznie wpłynąć na rozwój okolicy wyspy Sazan.