Afrykański gatunek w Japonii z polską praktyką w tle
Agata Anna Kowalska1, Stanley Ifeanyi Ugwu2, Radosław Kajetan Kowalski3
1Zakład Akwakultury, Instytut Rybactwa Śródlądowego w Olsztynie
2Tropical Biosphere Research Center, University of the Ryukyus, Okinawa, Japonia
3Instytut Rozrodu Zwierząt i Badań Żywności, Polska Akademia Nauk w Olsztynie
Rzeki, dorzecza i jeziora Afryki zasiedla ponad 1600 zidentyfikowanych i kilkaset niepoznanych jak dotąd gatunków ryb pielęgnicowatych (Cichlidae). Cechuje je znaczne zróżnicowanie morfologiczne i behawioralne oraz wysoka zdolność adaptacji (tzw. plastyczność genomu) (Renn i in. 2008). Gatunki, które ewoluują w bardzo krótkim czasie (Cichla spp.) zakwalifikowano jako modelowe w badaniach ewolucyjnych (Kocher 2004). Inne (Oreochromis spp.) o cechach sprzyjających akwakulturze zajmują obecnie drugie miejsce w wielkości światowej produkcji ryb (Ng i Romano 2013).
W latach 40. ubiegłego wieku z tej najliczniejszej gatunkowo rodziny wśród kręgowców i ryb doskonałokostnych introdukowano do Azji tilapię mozambijską (Oreochromis mossambicus), a następnie tilapię nilową (O. niloticus). Początkowa ekstensywna produkcja stawowa w krótkim czasie została zdominowana przez inne systemy hodowlane i wzbogacona o inne gatunki tilapii. Obecnie w ponad 100 krajach strefy tropikalnej i subtropikalnej prowadzi się już wyspecjalizowane hodowle tilapii, a w ostatniej dekadzie zanotowano aż czterokrotny wzrost ich produkcji (Ng i Romano 2013).
Tilapie z rodzajów Oreochromis spp., Tilapia spp., Sarotherodon spp. uzyskały największe znaczenie komercyjne. Cechują je korzystne dla akwakultury szybkie tempo wzrostu, tolerowanie dużego zagęszczenia, wysoka odporność na choroby, zdolność rozrodu w niewoli w ciągu całego roku, możliwość hodowli w polikulturze, ekonomiczne żywienie, tj. stosowanie tańszych pasz opartych na komponentach roślinnych. Poza wspomnianymi wyżej walorami tilapie okazały się odpowiednie do przeprowadzania prostych i pożądanych w akwakulturze manipulacji genetycznych. Powszechnie stosowaną praktyką są hybrydyzacje i produkcja szybko rosnących populacji samczych (GMT, z ang. genetically male tilapia). Dzięki krzyżowaniu wyselekcjonowanych hybryd o najszybszym tempie wzrostu z czystymi liniami dzikimi uzyskano linie hodowlane tilapii genetycznie ulepszone (GIFT, genetically improved farmer tilapia) (Ponzoni i in. 2011). Takie szczepy GIFT charakteryzują się najszybszym tempem wzrostu, co testowano w różnych systemach chowu (Ng i Romano 2013). Aktualnie poszukiwanie cennych linii hodowlanych ukierunkowane jest nie tylko na najlepsze wskaźniki produkcyjne, ale i na potencjał genetyczny ryb do uzyskania filetu o najkorzystniejszych walorach odżywczych (Nguyen i in. 2010). Selekcja genetyczna tilapii uwzględnia między innymi ich zdolność do syntezy i kumulacji w ciele cennych w diecie człowieka kwasów tłuszczowych.