Przemieszczanie się azjatyckich ryb roślinożernych w jeziorach konińskich
Andrzej Kapusta, Bartosz Czarnecki, Arkadiusz Duda, Jacek Morzuch
Zakład Ichtiologii, Hydrobiologii i Ekologii Wód, Instytut Rybactwa Śródlądowego w Olsztynie
Wykorzystanie wód powierzchniowych w obiegu chłodzenia elektrowni jest jedną z najistotniejszych form antropogenicznego odziaływania na środowisko naturalne (Hillbricht-Ilkowska i Zdanowski 1988, Madden i in. 2013). W wyniku zrzucania wód pochłodniczych następuje zaburzenie naturalnego cyklu hydrologicznego i warunków termicznych w jeziorach (Stawecki i in. 2013). W podgrzewanych zbiornikach odnotowano wzrost temperatury wody, zwykle brak pokrywy lodowej oraz wzrost przepływu wody. Podgrzewane jeziora mogą być również ogniskiem rozprzestrzeniania gatunków obcych (Najberek i Solarz 2011). Liczne występowanie obcych gatunków zwierząt i roślin jest dowodem na to, jak duże i szybkie zmiany biocenotyczne może spowodować złagodzenie warunków środowiskowych poprzez podgrzewanie wody. W systemie pięciu podgrzanych jezior położonych w pobliżu Konina stwierdzono występowanie 12 obcych gatunków ryb, w tym trzech gatunków chińskich ryb roślinożernych (Kapusta i Bogacka-Kapusta 2015).
Napływ obcych gatunków stał się ważnym problemem w końcu ubiegłego stulecia, gdy zaczęto postrzegać ten proces jako istotny element zmian zachodzących w środowisku, nierzadko o zasięgu globalnym. Inwazyjne obce gatunki mają negatywny wpływ na szereg taksonów roślin i zwierząt w wielu jeziorach i rzekach na świecie, przez co uważane są za jeden z najpoważniejszych problemów współczesnej ochrony przyrody. Jeziora konińskie były jednymi z pierwszych w Polsce, które zarybiono amurem białym (Ctenopharyngodon idella), tołpygą białą (Hypophthalmichthys molitrix) i tołpygą pstrą (Hypophthalmichthys nobilis) (Ciepielewski 2000). Początkowo zakładano, że ryby roślinożerne będą biologicznym narzędziem zwalczania roślinności wodnej (amur) lub fitoplanktonu (tołpygi), a w podgrzewanych jeziorach znajdą doskonałe warunki do wzrostu. Abstrahując od zakładanych celów zarybień tymi gatunkami, stwierdzono, że chińskie ryby roślinożerne spowodowały zmianę struktury ichtiofauny oraz spadek połowów autochtonicznych gatunków ryb.
W wyniku zarybień oraz ucieczek ze stawów azjatyckie ryby roślinożerne w Polsce występują w eutroficznych jeziorach, dolnych odcinkach rzek, starorzeczach, stawach i wyrobiskach pożwirowych. Dotychczas nie zajmowano się problemem rozprzestrzeniania tych gatunków w wodach śródlądowych Polski. Nasze badania miały na celu weryfikację, czy podgrzewane jeziora mogą być źródłem ich rozprzestrzeniania oraz jakie warunki sprzyjają przemieszczaniu się ryb roślinożernych.