ABC kontrolowanego rozrodu jazia
Sławomir Krejszeff1, Daniel Żarski2, Mirosław Cieśla3
1Zakład Akwakultury, Instytut Rybactwa Śródlądowego w Olsztynie
2Zakład Biologii Gamet i Zarodka, Instytut Rozrodu Zwierząt i Badań Żywności PAN w Olsztynie
3Rybacki Zakład Doświadczalny w Żabieńcu, Instytut Rybactwa Śródlądowego w Olsztynie
Jaź był jednym z pierwszych gatunków karpiowatych ryb reofilnych, który stał się w Polsce obiektem zainteresowania naukowców zajmujących się akwakulturą. Do dziś opracowanych zostało wiele metod stymulacji finalnego dojrzewania oocytów i spermacji (Cieśla 1996, Cieśla i Ostaszewska 1997, Cieśla i in. 1997, Cejko i in. 2010a,b). Poznany został przebieg rozwoju embrionalnego i larwalnego (Kupren 2005, Kupren i in. 2008a, b). Opracowano również efektywne metody wychowu materiału zarybieniowego, zarówno w warunkach hodowli stawowej, jak również w recyrkulowanych systemach akwakulturowych, popularnie nazywanych systemami RAS (z ang. Recirculating Aquaculture Systems) (Witkowski i in. 1997, Kupren i in. 2011). Wiedza uzyskana w zakresie chowu i hodowli jazia została przeniesiona na inne karpiowate ryby reofilne (Kucharczyk i in. 2008), znacznie przyczyniając się do ochrony dziko żyjących populacji ryb tych gatunków. Została ona również przekazana praktykom, którzy z powodzeniem zajmują się hodowlą jazia na masową skalę. Przyczyniło się to z jednej strony do wzrostu rentowności gospodarstw rybackich, a z drugiej zaś pozwoliło na prowadzenie intensywnych zarybień. Działania te umożliwiły odbudowanie i utrzymanie liczebności populacji jazia w rzekach na takim poziomie, że obecnie gatunek ten występuje dość powszechnie.
Sztuczny rozród ryb jest zabiegiem hodowlanym, dzięki któremu doprowadza się do uzyskania potomstwa w warunkach w pełni kontrolowanych. Cały proces rozpoczyna się od pozyskania tarlaków. Następnie ryby są transportowane do wylęgarni, w której są przetrzymywane w warunkach kontrolowanych, najlepiej w RAS, zapewniających optymalne warunki środowiskowe do uzyskania przez ryby gotowości do odbycia tarła. Aby wywołać spermację i owulację, ryby poddaje się stymulacji fototermalnej i hormonalnej. Uzyskane jaja należy zapłodnić, pozbawić kleistości, a następnie przeprowadzić ich inkubację. Wszystkie zabiegi na tarlakach trzeba przeprowadzać nie narażając ich na uszczerbek na zdrowiu, co jest możliwe wyłącznie w stanie znieczulenia ogólnego. W niniejszym opracowaniu przedstawiono zestaw szczegółowych procedur, które należy stosować w trakcie kontrolowanego rozrodu jazia przy wykorzystaniu technologii RAS.