Czy przetwórstwo karpi w Polsce ma przyszłość?
Andrzej Lirski1, Barbara Pieńkowska2
1Instytut Rybactwa Śródlądowego w Olsztynie
2Morski Instytut Rybacki – Państwowy Instytut Badawczy, Gdynia
Karp jest obok pstrąga tęczowego jednym z dwóch najważniejszych gatunków krajowej akwakultury. W Polsce w ostatnim dziesięcioleciu (lata 2008-2017) średnia roczna produkcja karpia przeznaczonego do konsumpcji wyniosła 17,7 tys. ton, w zakresie od 14,4 do 20,3 tys. ton. Zdecydowana większość masy odłowionych ryb (około 96-97%) konsumowana jest w kraju, największe spożycie przypada na grudzień. Karp w polskim społeczeństwie jest w dalszym ciągu jednoznacznie kojarzony z tradycją spożywania go podczas kolacji wigilijnej. Według szacunków, pomimo prób rozciągnięcia sprzedaży na cały rok, około 80% krajowej rocznej produkcji sprzedawane jest w trakcie kilkunastu dni grudnia.
Niezależnie od najwyższej produkcji w UE, w ostatnich latach podaż karpia krajowego jest niewystarczająca, do zaspokojenia popytu wewnętrznego konieczny jest import, głównie żywego karpia. W ostatnich dwudziestu latach zaznaczył się wyraźny trend wzrostu importu, według danych EUROSTAT-u, do Polski w tym okresie sprowadzano średnio 2,76 tys. ton (od 1,11 do 4,44 tys. ton rocznie). Ponieważ obowiązek przekazywania informacji o dokonanych przywozach i wywozach towarów pomiędzy Polską a innymi krajami Unii Europejskiej ciąży na tych przedsiębiorcach, którzy osiągnęli w danym roku sprawozdawczym określone minimum wartości obrotów (progów statystycznych), część przywozu nie jest rejestrowana. Sprawia to, że faktyczny przywóz karpi do Polski jest wyższy, różnicę można szacować w poszczególnych latach średnio na kilkanaście pkt. procentowych.
Wielkość produkcji i importu karpia oraz potencjał ludnościowy sprawiają, że obecnie Polska dysponuje zdecydowanie największym rynkiem karpia w Unii Europejskiej i z tego względu należy do kilku krajów decydujących o sytuacji tego gatunku w obszarze unijnym.
Prezentowane dane (tab.1) na temat pojemności krajowego rynku karpia (wielkości podaży) zostały wyliczone według formuły: pojemność rynku = (produkcja krajowa + import) – eksport. Średnia roczna podaż karpia konsumpcyjnego w Polsce w analizowanym okresie wyniosła 20,95 tys. ton, w 2016 roku była wyższa o 16,5% w porównaniu z 2004 r. Od około pięciu lat zauważalny jest wzrost krajowego rynku karpia, obecnie roczne zapotrzebowanie na ten gatunek wynosi ok. 24 tys. ton. Uzyskiwana wielkość sprzedaży karpia sytuuje Polskę na pozycji lidera w Unii Europejskiej. Całkowita wielkość unijnego rynku karpia w 2015 roku wynosiła ok. 85,6 tys. ton, udział Polski stanowił 28,6% tej wartości. Wielkość rynku karpia oraz wskaźnik spożycia pierwszej dziesiątki krajów unijnych przedstawiono w tabeli 2.
W Polsce spożycie karpia w przeliczeniu na mieszkańca jest niższe niż w kilku krajach UE, specjalizujących się w chowie tego gatunku (tab. 2). Różnice wynikają z kilku powodów, między innymi ze zróżnicowanej struktury spożycia ryb i pozostałych organizmów wodnych w poszczególnych krajach. W Polsce w odróżnieniu od Czech i Węgier odnotowuje się znacznie wyższe spożycie ryb morskich. Dwukrotnie niższa krajowa konsumpcja w porównaniu z tymi krajami, obrazuje jednak potencjał wzrostu sprzedaży karpia w Polsce.
Obecność karpia w jadłospisach Polaków od kilkuset już lat, możliwości wzrostu produkcji i sprzedaży, także dzięki prowadzonym akcjom promocyjnym powodują, że gatunek ten może być atrakcyjnym surowcem dla przetwórni ryb. Obserwowane w ostatnich latach zmiany preferencji konsumenckich, polegające na wzroście popytu na świeżego, przetworzonego, a także nowocześnie opakowanego (MAP) karpia, wskazują na konieczność dostosowania oferty handlowej do potrzeb konsumenta.