Wskaźniki jakości jaj okonia podczas rozrodu w warunkach kontrolowanych
Sławomir Krejszeff1, Katarzyna Palińska-Żarska2, Daniel Żarski3
1Zakład Akwakultury, Instytut Rybactwa Śródlądowego w Olsztynie
2Katedra Ichtiologii, Wydział Nauk o Środowisku, Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie
3Zakład Biologii Gamet i Zarodka, Instytut Rozrodu Zwierząt i Badań Żywności, Polska Akademia Nauk w Olsztynie
Kontrolowany rozród jest jednym z najważniejszych etapów produkcji ryb, który bezpośrednio wpływa na jej efektywność (Zohar i Mylonas 2001, Mylonas i in. 2010). Wszystkie jego podstawowe elementy składowe, tj. stymulacja hormonalna i reżim termiczny mogą znacząco wpływać na ilość i żywotność larw (Targońska i in. 2010). Wykazano, że duże znaczenie ma również pochodzenie tarlaków (Kujawa i in. 2011) oraz stopień ich udomowienia (Krejszeff i in. 2009). W przypadku rozrodu ryb udomowionych szczególną uwagę zwraca się też na odpowiedni skład chemiczny i komponentowy paszy (Kestemont i in. 2008, Henrotte i in. 2010). Wszystkie te czynniki determinują jakość gamet, która bezpośrednio przekłada się na odsetek zapłodnienia i żywotność larw (Bobe i Labbe 2010). Jaja, które się nie rozwijają obumierają, co stwarza zagrożenie zakażenia żywych zarodków pierwotniakami i grzybami (Ciereszko i in. 2009). Proces ten może narastać podczas inkubacji jaj składanych w postaci taśm, tak jak ma to miejsce u okonia. W takim przypadku utrudnione lub prawie niemożliwe jest usuwanie pojedynczych martwych jaj w czasie ich inkubacji.
Jakość gamet (zwłaszcza jaj) wpływa na żywotność larw. To z kolei znajduje odzwierciedlenie w odsetku deformacji, odsetku larw pobierających pokarm i larw z napełnionym pęcherzem pławnym. Ma również wpływ na tempo wzrostu i homogeniczność podchowywanego materiału pod względem jego wielkości, co z kolei przekłada się na intensywność kanibalizmu i w konsekwencji na końcową przeżywalność. Wszystkie te czynniki bezpośrednio wpływają na efektywność produkcji i w konsekwencji jej rentowność (Abi-Ayad i in. 1997, Kjorsvik i in. 2003, Kestemont in. 2003, 2008).
Jakość jaj jest zazwyczaj określana na podstawie przeżywalności określanej w stadium zaoczkowania ikry lub po wykluciu larw (Migaud i in. 2006, Targońska i in. 2010). Jedną z opracowanych metod oznaczania niskiej jakości jaj pstrąga tęczowego była ocena ich zdolności do zmętnienia wody (Wojtczak i in. 2004). Inni autorzy (Mansour i in. 2007, 2008) przeprowadzili analizę morfologicznego rozmieszczenia kropel tłuszczu w jajach pstrąga potokowego i golca zwyczajnego jako wskaźnika ich jakości. Jednak metoda ta okazała się bezużyteczna w przypadku udomowionych pstrągów tęczowych (Ciereszko i in. 2009). Dlatego Bobe i Labbe (2010) zasugerowali, że procesy, które następują po zapłodnieniu, mogą być bardziej precyzyjnymi wskaźnikami jakości jaj. Stwierdzono na przykład, że występowanie nieprawidłowych komórek w początkowych podziałach po zapłodnieniu może być użytecznym wskaźnikiem jakości jaj (Avery i Brown 2005, Bobe i Labbe 2010). Przydatność oceny morfologii blastomeru jako wskaźnika jakości oocytów określono u halibuta atlantyckiego (Shields i in. 1997), turbota (Kjorsvik i in. 2003) i dorsza (Hansen i Puvanendran 2010). Jednak bardziej przydatna byłaby możliwość oceny jakości jaj przed ich zapłodnieniem, ponieważ tylko gamety najwyższej jakości mogłyby być następnie wykorzystane do zapłodnienia i inkubacji.