Czy ftalany są groźne dla ryb?
Sylwia Jarmołowicz, Maja Prusińska, Arkadiusz Duda, Grzegorz Wiszniewski
Instytut Rybactwa Śródlądowego w Olsztynie
Produkcja środków pomocniczych stosowanych w tworzywach syntetycznych i ich przetwórstwie jest najdynamiczniej rozwijającą się gałęzią przemysłu chemicznego. Największą grupę tych środków (ok. 55% udziału w rynku globalnym) stanowią plastyfikatory, które modyfikują określone właściwości polimerów nie zmieniając zazwyczaj ich struktury molekularnej. Najpowszechniej stosowanymi w przemyśle są estry ftalanowe (ftalany), które posiadają strukturę diestru, tj. ftalan dibutylowy (DBP), benzylowobutylowy (BBP), dietyloheksylowy (DEHP), dietylowy (DEP) i di-izononylowy (DINP). Ze względu na to, iż ftalany nie łączą się chemicznie z polimerami, a jedynie rozpraszają w ich macierzy mogą z łatwością migrować do środowiska naturalnego. Związki te przedostają się do wód przede wszystkim ze źródeł przemysłowych, ścieków komunalnych oraz z odcieków ze składowisk odpadów. Koncentracje DBP w wodach powierzchniowych Stanów Zjednoczonych i Europy kształtują się na poziomie od 0,01 do 622,9 µg L-1, zaś BBP w granicach 0,01-49,0 µg L-1. Rozpuszczalność obu ftalanów w wodzie (w temp. 25°C) jest stosunkowo niska i w przypadku DBP wynosi 11,2 mg L-1, zaś w przypadku BBP 2,7 mg L-1. Oba związki są silnie toksyczne dla ryb w granicach ich rozpuszczalności w wodzie. Stężenie letalne, powodujące 50% śmiertelności wśród populacji ryb (LC50) wyznaczone w 96-godzinnych testach statycznych dla DBP wynosi od 0,48 (Lepomis macrochirus) do 1,54 mg L-1, (Pimephales promelast), natomiast dla BBP od 0,68 (Cyprinodon variegatus) do 1,70 mg L-1 (Lepomis macrochirus).