Czynniki wpływające na efektywność zarybień na przykładzie pstrąga potokowego (Salmo trutta m. fario L.). Część 1
Leszek Augustyn
Badając populacje ryb, a pstrągów potokowych w szczególności możemy dokonać dwóch bardzo ważnych obserwacji. Po pierwsze zagęszczenie pstrągów jest zmienne w przestrzeni. Możemy więc wyróżnić „lepsze” siedliska, w których nasz gatunek jest liczebny i siedliska „gorsze”, w których jest on spotykany rzadko. Drugim spostrzeżeniem jest fakt, że liczebność populacji nie może wzrastać w sposób nieograniczony.
Dla optymalizacji gospodarowania niezbędne jest określenie, jakie czynniki ograniczają liczebny wzrost populacji pstrągów potokowych. Liczebność eksploatowanej populacji musi się zmniejszać, a straty tym powodowane muszą być kompensowane przez zarybienia. Optymalna gospodarka rybacka musi uwzględniać również znajomość czynników regulujących pozarybieniową śmiertelność uwalnianych do naturalnego środowiska ryb (Mortensen 1978).
Wokół zagadnień regulacji pozarybieniowej liczebności populacji ryb od dawna narastały liczne kontrowersje. Już Ricker (1954) zauważył, że wzrost przeżywalności jest ograniczony i że istnieje wiele czynników ją hamujących. Od połowy lat 50. koncepcja konkurencji zdominowała ekologię zwierząt. Intensywnie analizowano i opisywano wszelkie przyczyny ekologicznego zróżnicowania, prowadzące do podziału zasobów między współbytujące osobniki lub populacje (Allen 1951, Kirka 1969, LeCren 1973, Libosvárský i Lusk 1974, Mortensen 1977, Elliott 1987). Od początku lat 80. zaczęto coraz bardziej krytykować rozpowszechnione wtedy poglądy na temat obligatoryjnej zależności śmiertelności od zagęszczenia populacji, uznając że czynniki środowiskowe w powiązaniu z różnicami ekologicznymi siedlisk mogą grać większą rolę niż oddziaływania między poszczególnymi osobnikami (Binns i Eiserman 1979, Bachman 1984, Heggens 1988a). Uznano, że liczebność ryb kontrolowana jest przez kontinuum abiotycznych i biotycznych czynników (Zalewski i Naiman 1985). Hipotezy odnośnie czynników pozarybieniowej śmiertelności weryfikuje doświadczenie i „zdrowy rozsądek”. Siła oddziaływań biotycznych jest odwrotnie proporcjonalna do surowości czynników środowiskowych. W zasadzie to wszystkie czynniki regulujące pozarybieniową liczebność ryb są tuż po zarybieniu zależne od zagęszczenia w sposób bezpośredni lub co najmniej pośredni, a czynniki środowiskowe, głównie ekstremalne przepływy i letalne temperatury odgrywają większą rolę dopiero w późniejszym okresie po dokonanym zarybieniu (Milner i in. 2003).
Sformułowany w wyniku przeprowadzonej analizy model czynników wpływających na przeżywalność wprowadzanego do naturalnego środowiska materiału zarybieniowego może stanowić rodzaj wzorca pomocnego przy podejmowaniu gospodarczych decyzji. Stanowi on także podstawę do modyfikowania systemu chowu materiału zarybieniowego tak, aby lepiej spełniał swe przyrodnicze i gospodarcze funkcje (Augustyn 2011).