Czynniki wpływające na efektywność zarybień na przykładzie pstrąga potokowego (Salmo trutta m. fario L.). Część 2
Leszek Augustyn
Stosunek drapieżnik – ofiara jest ważnym czynnikiem regulacji liczebności w przyrodzie. Z punktu widzenia omawianej tu gospodarki zarybieniowej drapieżnictwo należy rozpatrywać w dwu aspektach: (1) gdy wprowadzany do wód materiał zarybieniowy jest dla drapieżcy ofiarą oraz, (2) gdy jest drapieżnikiem. Dla efektywności zarybień ważniejszy jest pierwszy aspekt. Drugi ma większe znaczenie z punktu widzenia ochrony rodzimych populacji i zachowania bioróżnorodnosci ekosystemów.
Pstrągi potokowe nie są gatunkiem stadnym, więc trudniej im unikać ataków ze strony drapieżników niż gatunkom formującym ławice, szczególnie w wodach otwartych. Dodatkowo używane do zarybień pstrągi z wychowu stawowego są bardziej wysrebrzone, przez co trudniej im unikać drapieżników niż ich „dzikim” odpowiednikom (Cresswell i in. 1984). Z drugiej strony ewolucyjne zmiany doprowadziły do obniżenia intensywności oddziaływania między drapieżnikiem i jego ofiarą. Pstrągi spędzają więcej czasu w ukryciu, przez co mniej narażają się na ataki drapieżników (Nĺslund i in. 1998). Liczebność drapieżników w narybkowych siedliskach pstrągów potokowych nie może być zbyt duża, bo jest tam dużo płycizn, a nie ma odpowiednio głębokich dla drapieżców stanowisk. O nieliczne przydatne do polowania stanowiska drapieżniki muszą konkurować między sobą, co dodatkowo obniża efektywność polowania. Drapieżnictwo na wylęgach może być wysokie przez kilka dni po zarybieniu, dopóki wylęg nie ulegnie rozproszeniu (Kirka 1969). Drapieżnikami w tym okresie mogą być nawet głowacze (Patten 1977, Gaudin 1987, Gaudin i Caillere 1990). Kennedy i Strange (1986) nie negując drapieżnictwa na wylęgach stwierdzają, że już od fazy narybkowej interakcje drapieżnik – ofiara nie odgrywają istotnej roli. Na 799 przebadanych żołądków pstrągów 1+, autorzy ci jedynie w 9 przypadkach stwierdzili jako pokarm narybek. Identyczne wnioski formułowali: Lobon-Cervia i Fitzmaurice (1988) po przebadaniu zawartości 570 żołądków pstrągów potokowych z rzek Irlandii oraz Kelly-Quinn i Bracken (1990) po przebadaniu 700 żołądków 2+ i starszych pstrągów w potoku Owendorfer również w Irlandii. Te wyniki potwierdza również brak korelacji między natężeniem pozarybieniowej śmiertelności narybku pstrągów potokowych a średnią długością współbytujących z nimi lokalnych pstrągów z „dzikich” populacji w dopływach Popradu (rys. 6).
Znacznie większą rolę odgrywa drapieżnictwo pstrągów w rejonach subarktycznych. W potoku Pasvik (Norwegia) pojedyncze pstrągi (>25 cm) dziennie konsumowały średnio 1,5 osobnika sielawy i 0,4 siei, przy zagęszczeniu własnym wynoszącym 0,6 ha-1 (Jesen i in. 2004, 2006). Łącznie w ciągu roku w całym potoku wyżeranie ryb oszacowano na 1,55 mln szt. sielawy i 405 tys. siei.
Wiele prac wskazuje na silne drapieżnictwo na „dzikich” populacjach, które wynika z większej agresywności ryb z hodowli stawowej niż ich odpowiedników z natury (Berejikian i in. 1996). W literaturze na ogół wskazuje się na dwie główne przyczyny agresji:
Ryby z hodowli stawowej dominują gdyż:
pochodzą z selekcjonowanych stad matecznych (Penman i McAndrew 1998, Skibiński 1998),