Jezioro Warniak – 50 lat badań funkcjonowania ekosystemu
Agnieszka Napiórkowska-Krzebietke
Zakład Ichtiologii, Hydrobiologii i Ekologii Wód, Instytut Rybactwa Śródlądowego w Olsztynie
Płytkie jezioro Warniak (maksymalna głębokość 3,7 m, średnia głębokość 1,2 m) należy do tzw. jezior stawowych, czyli naturalnych, silnie wypłyconych zbiorników wodnych o cechach pośrednich między jeziorem a naturalnym stawem (Żmudziński 2002). Posiada niewielką powierzchnię (38,4 ha) i jest położone na Pojezierzu Mazurskim, w Krainie Wielkich Jezior Mazurskich. Od 1967 roku do lat współczesnych, jezioro to poddawane było eksperymentalnym zabiegom rybackim przez pracowników Instytutu Rybactwa Śródlądowego w Olsztynie. Równolegle prowadzono badania hydrobiologiczne i hydrochemiczne. Baza danych o jeziorze, która jest wciąż rozszerzana o wyniki bieżących analiz, stanowi jedną z najdłuższych i możliwie ciągłych rejestracji badań jeziora, nie tylko w Polsce. Uwzględniono w nich znane mechanizmy kontrolne w naturalnym środowisku wodnym, którym podlega zarówno intensywność rozwoju organizmów, jak również zmiany w strukturze, funkcjonowaniu i bioróżnorodności. Są to:
1) regulacja „bottom-up” od podstawy piramidy troficznej, poprzez dopływ i dostępność związków biogennych;
2) regulacja „top-down”, od szczytu piramidy do niższych poziomów troficznych poprzez presję pokarmową, od drapieżników do producentów pierwotnych. Obie koncepcje stały się podstawą opracowań zasad ochrony i rekultywacji zbiorników wodnych.
W jeziorze Warniak przeprowadzano kilka etapów biomanipulacji, poprzez wprowadzanie m.in. obcych gatunków ryb, o różnych sposobach odżywiania. Były to: bentosożerny karp (Cyprinus carpio L.), roślinożerny amur biały (Ctenopharyngodon idella (Val.)) oraz sestonożerne tołpygi, tj. tołpyga biała (Hypophthalmichthys molitrix (Val.)) i tołpyga pstra (Hypophthalmichthys nobilis (Rich.)) (Krzywosz 1997). Zarybiano również rodzimymi gatunkami ryb, głównie szczupakiem (Esox lucius L.) (Zakęś i in. 2015) oraz sporadycznie węgorzem europejskim (Anguilla anguilla (L.)), sumem pospolitym (Silurus glanis L.), pelugą (Coregonus peled (Gmelin)), muksunem (Coregonus muksun (Pall.)) i sieją (Coregonus lavaretus (L.)), a nawet wprowadzano raka błotnego (Pontastacus leptodactylus (Esch.)). Jezioro to wybrano jako modelowe do badań efektów zabiegów biomanipulacyjmych o ważnym znaczeniu naukowym, w ramach Międzynarodowego Programu Biologicznego (International Biological Programme, IBP, Westlake i in. 1998).