Pierwsze stwierdzenie obecności strzebli błotnej, Eupallasella percnurus (Pall.), w województwie warmińsko-mazurskim
Jacek Wolnicki1, Krzysztof Puwalski2, Rafał Kamiński1
1Zakład Rybactwa Stawowego, Instytut Rybactwa Śródlądowego w Olsztynie
2Starostwo Powiatowe w Nowym Mieście Lubawskim
Strzebla błotna, Eupallasella percnurus (Pallas, 1814), jest rodzimą drobną rybą z rodziny karpiowatych, o bardzo szerokim zasięgu występowania na półkuli północnej, sięgającym na wschodzie do wybrzeża Pacyfiku. Zachodnia granica światowego areału tego gatunku przecina terytorium Polski w okolicach Wolsztyna w województwie wielkopolskim. Tam właśnie znajduje się najdalej wysunięte na zachód stanowisko strzebli błotnej, Barłożnia Wolsztyńska (Sikorska i Wolnicki 2011).
W Polsce strzeblę błotną od dawna uważa się za gatunek, któremu realnie zagraża wyginięcie. Mało znany jest fakt, iż już w 1975 roku wprowadzono całkowity zakaz jej połowu (Rolik i Rembiszewski 1987). W 1983 roku strzeblę błotną objęto ochroną gatunkową (Danilkiewicz 1985), a od 2004 roku znajduje się ona wśród gatunków podlegających ochronie ścisłej, z wymogiem stosowania jej czynnych metod (Wolnicki 2016). Krajowy status tej ryby mocno kontrastuje z jej statusem światowym (gatunek niezagrożony: Kottelat i Freyhof 2007), próżno by jej również szukać na europejskiej czerwonej liście ryb słodkowodnych (Freyhof i Brooks 2011).
Tak duża różnica między naszym krajem a światem pod względem statusu zagrożenia strzebli błotnej jest łatwa do wytłumaczenia. W środkowej i wschodniej części swojego areału ryba ta często zamieszkuje naturalne, rozległe zbiorniki wodne typu jeziornego, stwarzające bezpieczne warunki dla jej populacji. W Polsce i sąsiednich krajach (Litwa, Białoruś, Ukraina) najczęściej jest ona mieszkańcem drobnych zbiorników wodnych wykopanych przez człowieka w XX wieku; dzisiaj bardzo wypłyconych, a przez to mających przed sobą okres istnienia ograniczony do kilku dziesięcioleci. Takie zbiorniki wodne łatwo ulegają zupełnej degradacji pod wpływem silnych czynników antropogenicznych (np. odwadnianie, zasypywanie, zaśmiecanie), jak i naturalnych (m.in. długotrwały deficyt opadów).
Wszystkie dotychczasowe doniesienia na temat występowania strzebli błotnej na ziemiach polskich dotyczyły obszaru pięciu obecnych województw: pomorskiego, wielkopolskiego, kujawsko-pomorskiego, mazowieckiego i lubelskiego. Do końca XX wieku w literaturze wzmiankowano o 98 polskich stanowiskach tej ryby, z których około 50% znajdowało się w granicach obecnego województwa lubelskiego (Wolnicki i Sikorska 2009). Niemal wszystkie z nich uległy zupełnemu zanikowi jeszcze przed końcem ubiegłego stulecia (Kusznierz 1995, 1996). Nowe światło na występowanie strzebli błotnej w naszym kraju rzuciły szeroko zakrojone prace inwentaryzacyjne, rozpoczęte w początkach tego stulecia i w ograniczonym zakresie trwające nadal (m.in. Wolnicki i Radtke 2009, Radtke i in. 2011, Wolnicki i in. 2011a, 2011b, 2011c). Wyniki tych prac potwierdziły obecność strzebli błotnej w każdym z wcześniej wymienionych województw i tylko tam. Największą jej ostoją okazało się województwo pomorskie, w którym znajduje się około 110 stanowisk. Całkowitą liczbę krajowych stanowisk strzebli błotnej szacuje się dzisiaj na około 140. Inwentaryzacja stanowisk udowodniła, że obecny zasięg tego gatunku w kraju wykazuje bardzo duże podobieństwo do stanu znanego ze źródeł historycznych. Fakt ten wskazuje, że strzebla błotna, jako gatunek pozbawiony znaczenia gospodarczego i ogólnie zupełnie nieatrakcyjny dla człowieka, nie była obiektem translokacji dalszych niż lokalne (Kaczmarczyk i Wolnicki 2016).