Niebezpieczeństwo rozprzestrzeniania się chorób zakaźnych śladem migracji zwierząt na przykładzie ryb i raków
Andrzej Lirski, Leszek Myszkowski
Instytut Rybactwa Śródlądowego im. Stanisława Sakowicza
Migracje ryb przebiegają z przyczyn naturalnych bądź związanych z działalnością człowieka, często niezamierzoną, a wraz z migrującymi rybami podążają organizmy chorobotwórcze. Rozwój akwakultury nierozerwalnie związany jest z obrotem żywymi rybami, ikrą oraz pokarmem, co pociąga za sobą liczne niebezpieczeństwa, takie jak pojawianie się patogenów (wirusów, bakterii i pasożytów) w miejscach, gdzie wcześniej ich nie stwierdzano. Może to być związane z introdukcją nowych gatunków zwierząt akwakultury, które dotychczas nie występowały na danym terenie, a okazują się wrażliwe na występujące lokalnie czynniki chorobotwórcze, lub ze sprowadzeniem patogenów niebezpiecznych dla rodzimych gatunków.
Najbardziej niebezpieczne dla naszej akwakultury są choroby wirusowe, ze względu na wywoływane olbrzymie straty. Przypadek ten dotyczy pstrąga tęczowego (Oncorhynchus mykiss), który został sprowadzony do Europy pod koniec XIX wieku z Ameryki Północnej, a okazał się wrażliwym na infekcję wirusowej krwotocznej posocznicy (VHS). Istnieją przypuszczenia, że wirus VHS występował w Europie od tysięcy lat u pstrąga potokowego (Salmo trutta) i głowacicy (Hucho hucho), nie wywołując u nich objawów chorobowych, gdyż ryby te cechuje wrodzona odporność na wirusa, której nie posiada introdukowany do Europy pstrąg tęczowy. Wirus VHS przez skrzela przedostaje się do układu krwionośnego, niszczy nabłonek wyścielający naczynia krwionośne, a następnie przedostaje się do nerki głowowej, pełniącej u ryb rolę krwiotwórczą. Powoduje zmiany martwicze, dlatego wynikiem działania wirusa VHS są wybroczyny obserwowane w skrzelach, mięśniach, tłuszczu otrzewnowym, wątrobie, pęcherzu pławnym (Antychowicz 2016).
Prawdopodobnie wraz z zakażoną ikrą pstrąga tęczowego dostała się do Europy zakaźna martwica układu krwiotwórczego (IHN). Poszczególne gatunki ryb łososiowatych wykazują różną wrażliwość na zakażenie wirusem IHN, np. łososie nerka (Oncorhynchus nerka), zarówno hodowlane jak i dzikie, cechuje największa podatność na zakażenie, wrażliwy jest również pstrąg tęczowy. Pstrąg potokowy uważany jest za rybę umiarkowanie wrażliwą na IHN, nie chorują natomiast łososie kiżucz (Oncorhynchus kisutch) i czawycza (Oncorhynchus tshawytscha). Wirus przedostaje się do organizmu głównie przez skrzela i przewód pokarmowy, uszkadza między innymi nerki, prowadząc do ich dysfunkcji i wywołuje widoczne objawy kliniczne, takie jak anemia, wysadzenie gałek ocznych, obrzęk jamy ciała, a także punkcikowate wybroczyny u nasady płetw (Antychowicz 2016).