15 lat czynnej ochrony zagrożonego gatunku ryby karpiowatej, strzebli błotnej Eupallasella percnurus (Pall.), w Polsce – co udało się osiągnąć?
Jacek Wolnicki, Justyna Sikorska
Zakład Rybactwa Stawowego, Instytut Rybactwa Śródlądowego im. Stanisława Sakowicza
Najstarsze, bardzo nieliczne informacje na temat obecności strzebli błotnej Eupallasella percnurus (Pallas, 1814) na terytorium naszego kraju dotyczą schyłku XIX w. Ryba ta miała wówczas występować w małych zbiornikach wodnych w okolicach Gdańska (Benecke 1881) i Kartuz (Seligo 1902) na Pomorzu oraz w Warszawie (Dybowski 1916); od dawna już nieistniejących. Wszystkie nieco późniejsze doniesienia wskazują, iż w pierwszych latach ubiegłego wieku głównym obszarem występowania strzebli błotnej było dorzecze Wisły, a w znacznie mniejszym – dorzecze Odry (Wolnicki i Sikorska 2009). Źródła historyczne podają ponadto, że w przeszłości gatunek ten najczęściej zamieszkiwał bardzo małe zbiorniki wodne pochodzenia antropogenicznego; zazwyczaj potorfowe, rzadko wyrobiska gliny (Wolnicki i Radtke 2009). Stanowiska strzebli błotnej najliczniej występowały więc tam, gdzie był rozpowszechniony zwyczaj wykorzystywania torfu jako opału w gospodarstwach wiejskich. Takim obszarem była m.in. Lubelszczyzna. Według Danilkiewicza (1965), w połowie XX wieku tylko w okolicach Parczewa strzebla błotna zamieszkiwała ponad 300 indywidualnych torfianek. Fakt ten oznacza, że strzebla błotna była wtedy jeszcze gatunkiem występującym pospolicie w całym jej krajowym zasięgu, obejmującym obszar sześciu dzisiejszych województw: pomorskiego, kujawsko-pomorskiego, wielkopolskiego, warmińsko-mazurskiego, mazowieckiego i lubelskiego (Wolnicki i in. 2019).
Druga połowa ubiegłego stulecia jest okresem dramatycznego spadku liczby znanych stanowisk strzebli błotnej, wywołanego najczęściej degradacją lub zanikiem jej siedlisk (Danilkiewicz 1965, 1985, Witkowski 1992, Kusznierz 1995, Wolnicki i Kolejko 2008). Do tej sytuacji w największym stopniu przyczyniły się szeroko zakrojone prace melioracyjne, a także regulacje rzek i wylesianie znacznych terenów, których skutkiem był spadek poziomu wód gruntowych i w końcowym efekcie, stepowienie rozległych niżowych obszarów kraju (Kasprzak 1984, Kusznierz 1996, Paczuski i Paczuska 1996, Wolnicki i Radtke 2009). Spośród wymienionych w literaturze 98 stanowisk strzebli błotnej istniejących w XX wieku, do pierwszych lat bieżącego stulecia prawdopodobnie dotrwało tylko 14 (Wolnicki i Sikorska 2009).