Co wiemy o kontrolowanym rozrodzie i podchowie materiału zarybieniowego miętusa?
Sławomir Krejszeff1, Katarzyna Palińska-Żarska2, Maciej Rożyński1,
Daniel Żarski3, Zdzisław Zakęś1
1Instytut Rybactwa Śródlądowego im. Stanisława Sakowicza
2Katedra Ichtiologii, Wydział Nauk o Środowisku, Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie
3Zakład Biologii Gamet i Zarodka, Instytut Rozrodu Zwierząt i Badań Żywności
Polskiej Akademii Nauk w Olsztynie
Walory smakowe mięsa miętusa (fot. 1) doceniano od dawna. Istnieją zapisy, że rybę tę sprowadzono np. na potrzeby dworu Władysława Jagiełły (Cios 2007). Najbardziej ceniono wątróbkę tego gatunku, która jak wynika z zapisów zawartych w źródłach historycznych była produktem nie tylko poszukiwanym, ale i bardzo drogim. Świadczy o tym m.in. ta informacja: „na wątróbkach z miętusów w Poznaniu matrona przejadała kamienicę„ (Przetocki 1910, cyt. za Ciosem 2007).
Miętus ma wysokie wymagania środowiskowe. Preferuje chłodne, dobrze natlenione wody, często przebywa na dosyć dużych głębokościach, w miejscach o dnie piaszczystym i/lub kamienistym (Bryliński 2000). Z uwagi na niezbyt liczne występowanie, uwarunkowane wymaganiami środowiskowymi, związane też z regulacją rzek i zanieczyszczeniami wód, odłowy gospodarcze tego gatunku są niewielkie. Łowiony jest on sporadycznie przy okazji połowów rybackich innych ryb (głównie w sprzęt pułapkowy). Odłowy miętusa w 2017 r., wg Programu Badań Statystycznych Statystyki Publicznej (PBSSP) (kwestionariusze RRW-23), wyniosły 221 kg, co stanowiło zaledwie 0,01% odłowów ryb i raków narzędziami oraz urządzeniami rybackimi (odłowy ogółem w tym roku wyniosły 2074521 kg) (Wołos i in. 2018). Co istotne, prowadzone są zarybienia tym gatunkiem, które nie mają już tak pośledniego znaczenia. W 2017 roku do wód otwartych w Polsce (łączna, analizowana powierzchnia 395693 ha) wprowadzono ok. 36,7 mln wylęgu, 596 tys. narybku letniego, 37 kg narybku 1+ i 76 kg selektów i tarlaków miętusa (Wołos i in. 2018). Biorąc pod uwagę fakt, że w tym samym roku do wód otwartych wprowadzono ok. 204 mln wylęgu szczupaka (gatunek dominujący w gospodarce zarybieniowej w Polsce), wielkość zarybień tym sortymentem miętusa (ok. 18% wielkości zarybień szczupakiem) może już zwracać uwagę. W 2017 roku materiał zarybieniowy miętusa został wsiedlony do 9,37% powierzchni publicznych śródlądowych wód powierzchniowych w Polsce, a wartość zarybień cieków, do których wprowadzano miętusa, wynosiła 18,40 zł/ha powierzchni zarybianej. Biorąc pod uwagę łączną wartość finansową wszystkich zarybień zrealizowanych w 2017 roku przez podmioty użytkujące wody otwarte, udział materiału zarybieniowego miętusa sięgał bez mała 2% (Wołos i in. 2018). Zauważyć warto, że gatunek ten jest bardzo atrakcyjny wędkarsko. Okres intensywnych brań, związany z czasem aktywnego żerowania tego gatunku, przypada w niezbyt sprzyjających warunkach atmosferycznych (późna jesień, zima), co niewątpliwie wielu amatorów sportowego połowu ryb nie do końca zachęca do wypraw wędkarskich.
Miętus ma też pewne znaczenie dla polskiej akwakultury. Należy je wiązać z zapotrzebowaniem rynku na materiał zarybieniowy (Kleszcz i in. 2002). Jeszcze w latach 2004-2007 produkcja tego gatunku w obiektach akwakultury praktycznie nie istniała (Zakęś i in. 2015). W przedziale czasowym 2012-2014 zauważalny był znaczący wzrost produkcji zapłodnionej ikry i wylęgu miętusa. Jednak w kolejnym okresie (2015-2017) odnotowano jej istotny spadek (Zakęś i in. 2015, Lirski i Myszkowski 2018) (tab. 1). Z przytoczonych danych jednoznacznie wynika, że produkcja tego gatunku w akwakulturze jest bardzo niestabilna i podlega bardzo dużym fluktuacjom. Przyczyn takiego stanu rzeczy należy przede wszystkim doszukiwać się w niedoskonałościach procedur stosowanych na obecnym etapie hodowli. Znaczące roczne wahania uzyskiwanych efektów hodowlanych mogą świadczyć np. o istotnym wpływie warunków środowiskowych, głównie termicznych, implikujących rozwój odpowiedniej dla tego gatunku bazy pokarmowej. Summa summarum wzmiankowaną niestabilność można połączyć z niewielką kontrolą hodowcy nad czynnikami determinującymi wielkość produkcji miętusa, która z kolei wynika z ograniczonego zasobu wiedzy ogólnej i szczegółowej o tym taksonie. Podniesienia efektywności produkcji danego gatunku można oczekiwać poprzez opanowanie efektywnych technik kontrolowanego rozrodu i/lub wstępnego podchowu w warunkach kontrolowanych. W niniejszym opracowaniu zebrano istotniejsze, z praktycznego punktu widzenia, informacje dotyczące właśnie tych zagadnień. Z pewnością są one dalece niekompletne, ale żywimy nadzieję, że okażą się przydatne, a może nawet inspirujące do konkretnych działań.