Występowanie strzebli błotnej, Eupallasella percnurus (Pall.), w wodach południowej Litwy – obecny stan wiedzy
Jacek Wolnicki1, Vytautas Rakauskas2, Linas Juzumas3
1Zakład Rybactwa Stawowego, Instytut Rybactwa Śródlądowego im. Stanisława Sakowicza
2Laboratorium Ekologii Ryb, Centrum Badań Przyrodniczych, Wilno, Litwa
3Uniwersytet Wileński, Litwa
Polskę i Litwę, jako kraje należące do Unii Europejskiej, łączy identyczny status ochronny strzebli błotnej, Eupallasella percnurus (Pallas, 1814). Ten wyjątkowo cenny pod względem przyrodniczym gatunek ryby karpiowatej i u nas, i tam podlega ochronie ścisłej, a ponadto w myśl prawa unijnego mieści się w niewielkiej grupie gatunków zwierząt o znaczeniu priorytetowym. W Polsce strzebla błotna formalnie wymaga stosowania metod ochrony czynnej już od 2004 roku i do dzisiaj przeprowadzono wiele udanych działań z tego zakresu (Wolnicki 2016, Wolnicki i in. 2018, Wolnicki i Sikorska 2019a, 2020). Na Litwie dopiero w 2012 roku pojawiły się pewne ograniczone regulacje prawne, które miały na celu przede wszystkim ochronę dwóch znanych w tym czasie stanowisk strzebli błotnej. Wprowadzały one zakaz połowów wędkarskich w zbiornikach będących jej siedliskiem i nakazywały wyławianie stamtąd ryb gatunków z nią współbytujących. Na istniejących stanowiskach miały być monitorowane wybrane parametry siedliskowe (poziom wody, koncentracja tlenu w wodzie). Na terenach chronionych zamierzano przeprowadzić poszukiwania zbiorników wodnych, które mogłyby stać się miejscem translokacji strzebli błotnej w przyszłości. Wszystkie te zamierzenia do niedawna pozostawały jednak tylko na papierze.
To, co bardzo wyraźnie odróżnia Polskę i Litwę, to stan wiedzy na temat rozsiedlenia strzebli błotnej, liczby jej stanowisk oraz kondycji poszczególnych populacji i siedlisk z uwzględnieniem zagrożeń dla ich istnienia. Wiedzę dotyczącą polskiej strzebli błotnej można uznać za prawie kompletną, gdyż jest ona dość często aktualizowana dzięki wielu programom inwentaryzacji i monitoringu, a także coraz częstszym programom ochrony czynnej. Dzięki temu wiemy, że współczesny polski stan posiadania tego gatunku to około 140 stanowisk (Wolnicki i Sikorska 2019a, 2020), z których zdecydowana większość jest skupiona na Pojezierzu Kaszubskim (Wolnicki i Radtke 2009).
O litewskiej strzebli błotnej wiadomo niezbyt wiele, gdyż do niedawna nie podejmowano tam żadnych prób inwentaryzacji drobnych zbiorników wodnych pod kątem obecności tego gatunku. Warto wspomnieć, że jeszcze na początku bieżącego stulecia ryby tej w ogóle nie wymieniano wśród gatunków ichtiofauny występujących w wodach Litwy (Virbickas 2000). Pierwsze opublikowane doniesienie na temat obecności strzebli błotnej w tym kraju pojawiło się kilka lat później (Kaupinis 2006). Autor ten odkrył jej pojedyncze stanowisko w okolicach miasta Alytus w południowej części Litwy. Dzisiaj nie jest pewne, czy strzebla błotna nadal tam się znajduje, gdyż późniejsze próby jej złowienia, przeprowadzone w latach 2009-2010 i w 2019 roku, tego nie potwierdziły (Wolnicki i Rakauskas dane niepubl.).
Szeroko zakrojone prace inwentaryzacyjne, których perspektywicznym celem stało się odnalezienie innych miejsc występowania strzebli błotnej na terytorium Litwy, rozpoczęto dopiero w lecie 2018 r. Początkowo poszukiwania koncentrowały się w Metelskim Parku Regionalnym (lit. Meteliu Regioninis Parkas), który znajduje się w południowej części Litwy, w odległości zaledwie 20 km od granicy z Polską (rys. 1). Park utworzono w 1992 roku w celu ochrony unikalnego krajobrazu trzech dużych jezior (Duś, lit. Dusia, Metele, lit. Metelys i Obelica, lit. Obelija) wraz z ich otoczeniem i wieloma cennymi siedliskami oraz gatunkami roślin i zwierząt. Wchodzi on w skład europejskiej sieci Natura 2000 jako obszar LTLAZ0010. W granicach parku i obszaru znajdują się nie tylko jeziora, lecz również drobne zbiorniki wodne różnego pochodzenia. Przed dziesięciu laty w jednym z nich, śródleśnym zbiorniku torfowiskowym, stwierdzono występowanie strzebli błotnej (stanowisko Bijotai). Fakt ten nie był jednak szerzej znany, gdyż informacji na ten temat nie opublikowano.
Obecność strzebli błotnej w Metelskim Parku Regionalnym stała się impulsem do poszukiwania innych jej stanowisk właśnie tam. Prace terenowe w 2018 roku miały jeszcze jeden dodatkowy cel. Było nim zaznajomienie litewskich kolegów z polskimi metodami połowu strzebli błotnej, metodami oceny stanu jej populacji i siedlisk, a także kryteriami oceny stanu ochrony. W 2019 roku nie tylko zbadano większość drobnych zbiorników wodnych w samym parku, lecz obszar inwentaryzacji poszerzono o tereny leżące na południe od jego granic. Na odnalezionych wówczas stanowiskach ograniczono się do połowu ryb i określenia głębokości wody, lecz pełnych badań stanu ochrony populacji i siedliska strzebli błotnej nie przeprowadzono.
Niniejszy artykuł przedstawia obecny stan wiedzy na temat występowania strzebli błotnej w małych zbiornikach wodnych południowej Litwy, w oparciu o wyniki badań z obu lat.