Gatunki obce w monitoringu ichtiofauny w rzekach Polski w latach 2011-2018
Jacek Szlakowski, Mikołaj Adamczyk, Paweł Buras, Janusz Ligięza, Paweł Prus, Wiesław Wiśniewolski
Instytut Rybactwa Śródlądowego im. Stanisława Sakowicza
Gatunki obce to gatunki występujące poza swoim naturalnym zasięgiem. Zasiedlają nowe środowiska w wyniku świadomych introdukcji, przypadkowych przenosin, zawleczenia lub naturalnych wędrówek. Część z nich nie znajdując dogodnych warunków ginie, część pozostaje wyłącznie sztucznie podtrzymywanym obiektem hodowli lub tworzy niewielkie, stabilne populacje bez wpływu na środowisko. Inne z kolei dobrze aklimatyzują się do nowych warunków, wchodzą w interakcje z rodzimą fauną, z których do najważniejszych należą: konkurencja gatunkowa, pokarmowa, drapieżnictwo oraz przenoszenie chorób i pasożytów. Ekspansywne, konkurują z rodzimymi gatunkami o siedliska i pokarm, niekiedy zupełnie je wypierając.
W Polsce problematyka gatunków obcych ujęta jest w szeregu aktów prawnych. Zgodnie z art. 120 ust. 1 Ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz. U. z 2013 r. poz. 627 z późn. zm.) zabrania się wprowadzania do środowiska przyrodniczego oraz przemieszczania w tym środowisku roślin, zwierząt lub grzybów gatunków obcych. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 września 2011 r. określa listę gatunków obcych, które w przypadku uwolnienia do środowiska przyrodniczego mogą zagrozić gatunkom rodzimym lub siedliskom przyrodniczym. Z kolei Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 16 listopada 2012 r. podaje wykaz gatunków ryb uznanych za nierodzime i wykaz gatunków uznanych za rodzime oraz warunków wprowadzania gatunków ryb uznanych za nierodzime, dla których nie jest wymagane zezwolenie na wprowadzenie.
Introdukcje, pojawianie się obcych, inwazyjnych gatunków ryb to rzeczywistość wszystkich europejskich krajów. Problematykę rozprzestrzeniania się i zwalczania gatunków inwazyjnych podjęto także na forum Unii Europejskiej. 1 stycznia 2015 r. weszło w życie Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady Unii Europejskiej z dnia 22 października 2014 r. w sprawie działań zapobiegawczych i zaradczych w odniesieniu do wprowadzania i rozprzestrzeniania inwazyjnych gatunków obcych (Dz. Unii Europejskiej 2014).
Podjęty na szeroką skalę państwowy monitoring ichtiofauny w rzekach stwarza możliwość uaktualnienia stanu wiedzy o występowaniu i rozmieszczeniu gatunków ryb, w tym gatunków obcych. W przypadku gatunków inwazyjnych dostarcza informacje o ich postępującej ekspansji. Zagadnieniu introdukcji ryb słodkowodnych w Polsce, pojawieniu się gatunków obcych poświęca się dużo uwagi. Wiele informacji dotyczących tego tematu znaleźć można w artykułach przeglądowych (Witkowski 1989, 1996, 2012, Witkowski i in. 2004, Witkowski i Grabowska 2012, Kostrzewa i in. 2004, Nowak i in. 2008, Grabowska i in. 2010), w pracach cytowanych tamże oraz na stronie internetowej Instytutu Ochrony Środowiska PAN w Krakowie: www.iop.krakow.pl/ias.