Obszar Natura 2000 Lubieszynek PLH220074 – największa krajowa ostoja zagrożonej wyginięciem strzebli błotnej, Eupallasella percnurus (Pall.)
Jacek Wolnicki, Grzegorz Radtke
Instytut Rybactwa Śródlądowego im. Stanisława Sakowicza
W Polsce strzebla błotna Eupallasella percnurus (fot. 1) jest od dawna uważana za jeden z najrzadszych i najbardziej zagrożonych rodzimych gatunków ryb słodkowodnych (Danilkiewicz 1985, Witkowski 1992, Kusznierz 1995). Główną tego przyczyną jest specyfika jej siedlisk, które nie tylko mają ograniczony okres istnienia w ogóle, lecz łatwo ulegają degradacji pod wpływem czynników naturalnych i antropogenicznych (Wolnicki i Radtke 2009). Ocenia się, że w wyjątkowo niesprzyjających okolicznościach, wynikających między innymi z ocieplenia klimatu, zanik strzebli błotnej w naszych wodach może nastąpić w ciągu zaledwie kilku następnych dziesięcioleci (Wolnicki i Sikorska 2020).
Wśród rodzimej ichtiofauny strzebla błotna ma wyjątkowo wysoki status ochronny. Ryba ta została po raz pierwszy określona jako gatunek chroniony i umieszczona na liście chronionych gatunków zwierząt w końcu 1983 roku (Rozporządzenie 1983). Za rzeczywisty początek jej prawnej ochrony w kraju należałoby jednak przyjąć 1975 rok. Wtedy właśnie, ówczesny minister rolnictwa wydał rozporządzenie, które wprowadziło całkowity zakaz połowu czterech gatunków ryb, w tym strzebli błotnej, określonej w tym dokumencie jako strzebla przekopowa (Rozporządzenie 1975). W 2004 roku status ochronny strzebli błotnej zwiększył się istotnie, gdyż określono ją już jako gatunek objęty ochroną ścisłą, a do tego wymagający ochrony czynnej (Rozporządzenie 2004). Bardzo wysoki jest również jej status ochronny w Europejskiej Sieci Ekologicznej Natura 2000, gdyż mieści się ona wśród zaledwie kilku gatunków kręgowców o znaczeniu priorytetowym.
W myśl prawa unijnego ochrona gatunków priorytetowych wymaga tworzenia specjalnych obszarów ochrony (SOO) (Kusznierz i in. 2005). Według aktualnych danych Generalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska, sieć Natura 2000 obejmuje swoim zasięgiem blisko 20% terytorium kraju. Tworzy ją 849 obszarów specjalnej ochrony siedlisk i 145 obszarów specjalnej ochrony ptaków. Strzebla błotna występuje w około 30 siedliskowych obszarach sieci, z których 20 znajduje się w województwie pomorskim. Na podstawie dostępnych dzisiaj danych można przyjąć, że obszary Natura 2000 są miejscem ochrony około połowy polskich zasobów strzebli błotnej, które obecnie ocenia się na około 140 stanowisk tego gatunku (Wolnicki i Sikorska 2019). W poszczególnych obszarach sieci Natura 2000 z reguły znajduje się nie więcej niż jedno lub dwa stanowiska strzebli błotnej, przy czym przez określenie stanowisko należy rozumieć indywidualny, odizolowany od innych zbiornik wodny, stanowiący siedlisko populacji tego gatunku.