Wpływ kolonii kormoranów na funkcjonowanie ekosystemu jeziora Warnołty
Agnieszka Napiórkowska-Krzebietke, Krystyna Kalinowska, Elżbieta Bogacka-Kapusta, Konrad Stawecki, Piotr Traczuk
Instytut Rybactwa Śródlądowego im. Stanisława Sakowicza
Zasiedlanie obszarów przez kormorany wiąże się z ich silną presją na stan ichtiofauny zbiorników wodnych. Od kilku lat Instytut Rybactwa Śródlądowego jest zaangażowany w badania kormoranów i ich wpływu na środowisko wodne. Głównym obiektem badań jest płytkie jezioro Warnołty (maksymalna głębokość 6,2 m, średnia głębokość 2,5 m) o powierzchni 370,4 ha (rys. 1). Położone jest ono w systemie Wielkich Jezior Mazurskich, czyli w największym kompleksie jezior w Polsce. To wydłużone jezioro (o długości linii brzegowej 5 km) uważane było wcześniej za południową zatokę największego polskiego jeziora Śniardwy. Obecnie oba jeziora są wyraźnie rozdzielone, chociaż pozostają połączone przewężeniem i małym przepływem z jeziora Warnołty do jeziora Śniardwy.
W 1976 roku jezioro zostało objęte ochroną rezerwatową i obecnie jest ostoją ptactwa wodnego, wyłączoną spod bezpośredniej presji antropogenicznej. W jego środkowej części usytuowana jest Wyspa Warnowska o powierzchni około 3 ha z najliczniejszą w północno-wschodniej Polsce kolonią kormorana czarnego Phalacrocorax carbo. Kolonia kormoranów na jeziorze Warnołty powstała prawdopodobnie tuż przed rokiem 2000, ale dokładne informacje na ten temat nie są dostępne. Badania kolonii kormoranów rozpoczęły się w 2005 roku. Wówczas policzono 295 gniazdujących par kormoranów (rys. 2), a gniazda zlokalizowane były jedynie w centralnej części wyspy. Regularne obserwacje prowadzone od 2009 roku, dostarczyły informacji na temat wzrostu liczebności gniazdujących kormoranów do maksymalnie 1 479 gniazdujących par (Krzywosz i Traczuk 2013, Traczuk i in. 2016, Traczuk i Kapusta 2017) oraz zwiększenia rozmieszczenia gniazd w obrębie całej Wyspy Warnowskiej. Wraz ze wzrostem wielkości kolonii zaobserwowano postępującą degradację drzewostanu porastającego wyspę, wynikającą z długotrwałego pobytu tych ptaków. Zadrzewienie jest o tyle istotne, że wpływa na liczebność gniazd kormoranów w kolonii oraz przestrzenne rozmieszczenie drzew wykorzystanych do gniazdowania (fot. 1-5). Większa część wyspy to stromo wypiętrzone wzgórze, którego stoki i szczyt były przeważnie porośnięte drzewami iglastymi (wyłącznie sosna) oraz kilkoma dębami. Natomiast otoczenie wzgórza, czyli przybrzeżny pas zadrzewień, to prawie wyłącznie olchy czarne oraz pojedyncze inne drzewa, tj. brzozy lub sosny. W ciągu ponad 10 lat obserwacji, zauważono, że znacząco zmieniła się szata roślinna na wyspie. Wraz z postępującą dewastacją drzewostanu (stopniowe usychanie oraz wyłamywanie drzew iglastych), w odsłoniętych miejscach zwolnione nisze ekologiczne zajęły rośliny azotolubne, tj. pokrzywy i bez czarny.