Nowe doniesienie o występowaniu babki szczupłej, Neogobius fluviatilis (Pallas, 1814), w wodach kompleksu Wielkich Jezior Mazurskich
Dariusz Ulikowski1, Piotr Traczuk1, Andrzej Kapusta2, Krystyna Kalinowska1
1Zakład Rybactwa Jeziorowego, Instytut Rybactwa Śródlądowego im. Stanisława Sakowicza
2Zakład Ichtiologii, Hydrobiologii i Ekologii Wód, Instytut Rybactwa Śródlądowego
im. Stanisława Sakowicza
Babka szczupła, Neogobius fluviatilis (Pallas, 1814), to niewielka ryba denna, naturalnie zamieszkująca wody przybrzeżnej strefy Morza Czarnego, Azowskiego, Kaspijskiego oraz dolne odcinki uchodzących do nich rzek (Miller 2003). Gatunek ten preferuje dno piaszczyste, żwirowe i skaliste (Danilkiewicz 1998, Płąchocki i in. 2019, Top i in. 2019). Babka szczupła odżywia się różnorodnym pokarmem, np. larwami i poczwarkami owadów, skorupiakami, pierścienicami, ślimakami i rybami, przy czym larwy ochotkowatych (muchówki) są zjadane najchętniej (Grabowska i in. 2009). Babka szczupła jest gatunkiem typowo inwazyjnym, rozszerzającym swój zasięg występowania w Europie poprzez trzy główne korytarze inwazyjne (Bij de Vaate i in. 2002, Roche i in. 2013). Północny korytarz obejmuje Wołgę, Zalew Rybiński oraz jeziora Ładoga i Onega i jest połączony sztucznymi kanałami z Zatoką Fińską. Centralny korytarz obejmuje rzeki Dniepr i Prypeć, które są połączone z systemem Wisły, natomiast korytarz południowy obejmuje Dunaj do Renu (Neilson i Stepien 2011).
W Polsce po raz pierwszy babkę szczupłą stwierdzono we wrześniu 1997 r. w Bugu (dopływ Wisły) (Danilkiewicz 1998). W kolejnych latach gatunek ten notowano w Wiśle wzdłuż jej biegu do ujścia do Zatoki Gdańskiej, w Bugu na całej długości w granicach Polski oraz w Narwi i jej dopływach (Kostrzewa i Grabowski 2002, Kostrzewa i in. 2004, Kakareko i in. 2005, Grabowska i in. 2009, 2010, Semenchenko i in. 2011, Lejk i in. 2013, Grabowska i Przybylski 2015, Szlakowski i in. 2019). Chociaż występowanie tego gatunku odnotowano w wodach systemu Wielkich Jezior Mazurskich (Kapusta i in. 2020, Pawelec-Olesińska 2020), to jednak brak jest szczegółowych informacji o jego rozmieszczeniu na tym obszarze. W wodach śródlądowych Polski odnotowano jak dotąd także trzy inne gatunki nierodzime babki, takie jak babka bycza Neogobius melanostomus (Pallas, 1814), babka łysa Babka gymnotrachelus (Kessler, 1857) i babka rurkonosa Proterorhinus semilunaris (Heckel, 1837) (Kostrzewa i in. 2004, Sapota 2004, Grabowska i in. 2008, 2010, 2021). Wszystkie te gatunki babek mają pochodzenie pontokaspijskie i naturalnie zamieszkują wody słonawe Morza Czarnego, Azowskiego i Kaspijskiego oraz uchodzących do nich rzek (Miller 2003).
Inwazja i rozprzestrzenianie się obcych gatunków do nowych ekosystemów wodnych jest przedmiotem wielu badań naukowych. Inwazyjne gatunki obce, z sukcesem rozmnażające się i rozpoczynające ekspansję, wywierają silny wpływ na rodzime zespoły organizmów i funkcjonowanie ekosystemów poprzez różne procesy, z których najważniejsze to drapieżnictwo, konkurencja, przenoszenie patogenów i pasożytów, hybrydyzacja z lokalnymi gatunkami, zakłócenia i modyfikacja środowiska (Grabowska i in. 2009). Ich obecność w środowisku często prowadzi do zmian w strukturze sieci pokarmowej, do wzrostu eutrofizacji wód, zmniejszenia liczebności, spadku różnorodności biologicznej i wymierania rodzimych gatunków (Kostrzewa i Grabowski 2003, Grabowska i Grabowski 2005, Kakareko i in. 2005, Grabowska i in. 2010, Hliwa 2011, Ricciardi i MacIsaac 2011).
Celem pracy jest przedstawienie aktualnego rozmieszczenia babki szczupłej N. fluviatilis, obcego inwazyjnego gatunku w systemie wodnym Wielkich Jezior Mazurskich.