Niedobory tlenu w wodach jezior Polski w 2020 roku
Dariusz Ulikowski1, Krystyna Kalinowska1, Piotr Traczuk1, Andrzej Kapusta1,
Konrad Stawecki1, Michał Kozłowski1, Robert Czerniawski2, Jan Mazurkiewicz3,
Jacek Rechulicz4, Krzysztof Kozłowski5, Robert Stabiński6
1Instytut Rybactwa Śródlądowego im. Stanisława Sakowicza
2Uniwersytet Szczeciński, Katedra Hydrobiologii i Zoologii Ogólnej
3Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu, Zakład Doświadczalny Technologii Produkcji Pasz i Akwakultury w Muchocinie
4Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie, Katedra Hydrobiologii i Ochrony Ekosystemów
5Uniwersytet Warmińsko-Mazurski, Katedra Biologii i Hodowli Ryb
6Polski Związek Wędkarski, Gospodarstwo Rybackie w Suwałkach
Tlen rozpuszczony w wodzie pochodzi z wymiany z atmosferą oraz z fotosyntezy organizmów autotroficznych (sinice, glony, rośliny wyższe). Jest zużywany w procesach rozkładu materii organicznej przez mikroorganizmy (głównie bakterie) oraz w procesach chemicznych. Zawartość tlenu zależy od wielu czynników fizycznych i chemicznych, z których najważniejsze to: temperatura, ilość materii organicznej i jej podatność na rozkład, pH, żyzność jeziora, jego powierzchnia i głębokość oraz częstość i intensywność mieszania wody.
Większość organizmów wodnych musi mieć do życia tlen, choćby w niewielkiej ilości. Poszczególne grupy organizmów, rodzaje, a nawet gatunki różnią się pod względem wymagań tlenowych. Na przykład zooplankton skorupiakowy jest stosunkowo odporny na niedobory tlenu w wodzie (Karpowicz i in. 2020) i może tolerować stężenia w zakresie od 1 do 2 mg/l, natomiast dawka powodująca śmierć wynosi < 0,5 mg/l (Stalder i Marcus 1997). Ryby są bardziej wrażliwe na niedotlenienie i bardzo zróżnicowane pod względem wymagań tlenowych. Opuszyński (1979) podzielił ryby na 4 grupy w zależności od zawartości tlenu: 1) ryby wymagające bardzo dużej ilości tlenu (10-15 mg O2 l-1), reprezentowane przez gatunki występujące w chłodnych i szybko płynących rzekach (np. pstrąg potokowy, głowacica, strzebla potokowa, śliz); 2) gatunki wymagające dużej ilości tlenu w zakresie od 7 do 10 mg l-1 (lipień, kleń, kiełb, świnka i miętus); 3) gatunki dobrze znoszące wodę o średniej zawartości tlenu od 5 do 6 mg l-1 (brzana, płoć, okoń, szczupak i sandacz); 4) gatunki mogące żyć w wodzie o niskiej zawartości tlenu poniżej 5 mg l-1(leszcz, sum, karp, lin i karaś). Poszczególne gatunki ryb mają też różną wytrzymałość na niedobory tlenu. Na przykład, w przypadku leszcza, okonia, sandacza czy lina zawartość tlenu w zakresie od 1,0 do 3,0 mg l-1 powoduje trudności oddechowe, zaś w zakresie od 0,1 do 0,8 mg l-1 jest przyczyną śnięcia ryb (Opuszyński 1979). Generalnie większość gatunków ryb unika wód, w których stężenie tlenu rozpuszczonego wynosi poniżej 2 mg l-1 (Eby i Crowder 2002). Niektóre gatunki ryb wykształciły jednak różne mechanizmy pozwalające na krótkotrwałe przebywanie i żerowanie w warstwach wody z deficytem tlenowym (Vanderploeg i in. 2009).