Czy typ użytkowania rybackiego ma wpływ na strukturę zespołów ryb w jeziorach północnej Polski?
Andrzej Kapusta1, Elżbieta Bogacka-Kapusta2, Tomasz K. Czarkowski3, Bartosz Czarnecki1, Arkadiusz Duda1, Joanna Hutorowicz1, Sylwia Jarmołowicz1, Agnieszka Napiórkowska-Krzebietke1, Maja Prusińska1, Konrad Stawecki1, Piotr Traczuk2, Grzegorz Wiszniewski1
1Zakład Ichtiologii, Hydrobiologii i Ekologii Wód, Instytut Rybactwa Śródlądowego im. Stanisława Sakowicza
2Zakład Rybactwa Jeziorowego, Instytut Rybactwa Śródlądowego im. Stanisława Sakowicza
3Komisja Ochrony i Zarządzania Zasobami Przyrodniczymi Polskiej Akademii Nauk
Oddział w Olsztynie i w Białymstoku z siedzibą w Olsztynie
Skład i struktura gatunkowa zespołów ryb jezior północnej półkuli podlegają naturalnym i antropogenicznym zmianom. Czynniki kształtujące zmienność zespołów ryb stanowią istotną kwestię rozpatrywaną w kontekście ekologicznym, gospodarczym oraz społecznym (Poikane i in. 2017). W latach 70. sformułowano model zmian zespołów ryb w jeziorach pod wpływem procesu eutrofizacji (Colby i in. 1972). Wspomniany model zakłada, że wraz z postępującą eutrofizacją wód, dominujące w jeziorach oligotroficznych ryby łososiowate ustępują karpiowatym. Ze wzrostem stanu troficznego wód powiązano zwiększenie liczebności drobnych ryb karpiowatych, które z gospodarczego punktu widzenia uznawane są za tzw. ryby małocenne.
Model koncepcyjny opisujący stopniowe następstwo zgrupowań ryb jeziornych, od dominacji łososiowatych, przez dominację okonia i wreszcie karpiowatych wraz z rosnącym gradientem troficznym (Colby i in. 1972), został częściowo zakwestionowany w europejskich jeziorach (Holmgren i Appelberg 2000, Olin i in. 2002, Diekmann i in. 2005, Ritterbusch i in. 2014). Morfometria jeziora, definiowana powierzchnią i głębokością, uważana jest za najważniejszy naturalny czynnik wpływający na skład lokalnych zespołów ryb (Jeppesen i in. 2000, Olin i in. 2002, Mehner i in. 2007). Wiele badań wykazało, że bogactwo gatunkowe zespołów ryb w jeziorach jest silnie związane z obszarem, prawdopodobnie w wyniku większej złożoności i stabilności siedlisk w dużych jeziorach. Z drugiej strony niewiele badań dotyczyło wpływu czynników antropogenicznych na lokalną różnorodność ryb oraz strukturę zespołów ryb. Bogactwo gatunków ryb było jednostronnie lub dodatnio związane z antropogenicznie zwiększoną produktywnością i stanem troficznym jezior (Jeppesen i in. 2000, Olin i in. 2002), a produktywność jezior była ważnym predyktorem liczebności i biomasy ryb w jeziorach (Mehner i in. 2005, 2007).
W publicznych wodach śródlądowych Polski, podzielonych na tzw. obwody rybackie, gospodarowanie może odbywać się według kilku modeli. Wołos i Falkowski (2003) zaproponowali podział gospodarki rybackiej na cztery modele, tj. rybacka towarowa, rybacko-wędkarska, wędkarska i wyspecjalizowana. Podstawą tego podziału było założenie priorytetowego typu gospodarowania. Gospodarowanie rybacko-wędkarskie oraz wędkarskie dominuje w zdecydowanej większości wód śródlądowych (Wołos 2013). Celem badań była analiza danych dotyczących składu gatunkowego oraz struktury zespołów ryb w jeziorach poddanych zróżnicowanej presji połowowej. Grupę analizowanych jezior podzielono pod względem priorytetowego typu gospodarowania.