Wpływ zmian klimatycznych i gospodarki zarybieniowej na efektywność gospodarki rybackiej na podstawie informacji uzyskanych od rybackich użytkowników wód. Część 1
Marek Trella
Zakład Bioekonomiki Rybactwa, Instytut Rybactwa Śródlądowego im. Stanisława Sakowicza
Niniejszy artykuł powstał na podstawie rozprawy doktorskiej Marka Trelli pt. „Wpływ zmian klimatycznych i gospodarki zarybieniowej na efektywność gospodarki rybackiej na podstawie informacji uzyskanych od rybackich użytkowników wód”, dokumentującej wyniki badań opracowanych i omówionych w ramach siedmiu oryginalnych, spójnych tematycznie prac naukowych, opublikowanych w czasopiśmie naukowym Fisheries & Aquatic Life oraz jako rozdziały w recenzowanych monografiach naukowych.
Katalog czynników, które w sposób bezpośredni lub pośredni wpływają na prowadzenie gospodarki rybackiej w wodach płynących, czyli jeziorach, rzekach i zbiornikach zaporowych, jest bardzo obszerny, żeby wymienić tylko czynniki o charakterze przyrodniczym, społecznym czy ekonomicznym. Część z nich została dobrze poznana i udokumentowana przez naukę, w tym także w pracach badaczy z Zakładu Bioekonomiki Rybactwa Instytutu Rybactwa Śródlądowego im. Stanisława Sakowicza. W różnych składach autorskich, na zasadzie międzypokoleniowej naukowej sztafety, zbadano m.in. wpływ procesu eutrofizacji (Leopold i in. 1986) i presji rekreacyjnej (Bnińska 1984) na strukturę gatunkową odłowów rybackich, ekonomiczne znaczenie wędkarstwa w gospodarstwach rybackich (Leopold i Wołos 1997, Wołos i Leopold 1997, Wołos 2000), w badaniach nad wędkarstwem wpływ stosowania zanęt na efekty wędkowania i bilans biogenów zbiorników wodnych (Wołos i in. 1992) czy wpływ kłusownictwa na prowadzenie gospodarki rybackiej (Mickiewicz i in. 2020a, Mickiewicz i in. 2020b). Warto też wspomnieć, że publikacje Zakładu przybliżają polskiej branży rybackiej i wędkarskiej najnowsze światowe trendy i rozwiązania w prowadzeniu gospodarki rybackiej czy rybacko-wędkarskiej, takie jak hipoteza BOFFFF (Big Old Fat Fecund Female Fish), dotycząca wpływu dużych, starszych i płodnych samic, które przynoszą potencjalnie większe korzyści populacyjne w porównaniu do mniejszych samic (Trella 2017), założenia, znaczenie i wpływ na gospodarkę rybacką teorii odłowów zrównoważonych (Balanced Harvesting) (Trella 2018a) czy idea wypuszczania złowionych ryb przez wędkarzy, tzw. catch and release (C&R) (Trella i Wołos 2014, Trella 2018a,b). Część istotnych czynników, m.in. ze względu na ich dynamiczną naturę wymaga jednak dalszego wkładu poznawczego, co jest jednym z założeń przeprowadzonych badań w ramach niniejszej dysertacji doktorskiej.
Jednym z takich czynników są zmiany klimatyczne, które wywierają coraz większy wpływ na globalną, państwową i regionalną gospodarkę, gdyż pośrednio i bezpośrednio oddziałują na tak ważne segmenty, jak produktywność i efektywność rolnictwa czy energetyki, ale również na ochronę środowiska czy bezpieczeństwo ludności (Kundzewicz 2017a,b, Kundziewicz i in. 2018a,b). W najnowszym raporcie Międzyrządowego Zespołu ds. Klimatu (IPCC) podkreślono, że klimat zmienia się w każdym regionie Ziemi, a związane z tym konsekwencje są coraz dotkliwsze (IPCC 2021). Raport IPCC jest efektem prac międzynarodowego zespołu naukowców, który stanowi podsumowanie ponad 14000 badań prowadzonych na całym świecie, dzięki czemu stanowi najbardziej aktualne i szczegółowe źródło wiedzy na temat zmian klimatu oraz prognoz na przyszłość. Naukowcy ciągle debatują, w jakim stopniu zmiany klimatu są spowodowane czynnikami naturalnymi, a na ile jest to wina działalności człowieka, jednak w większości przeważa pogląd, że to czynniki antropologiczne (przede wszystkim: emisja gazów cieplarnianych, wycinka lasów, poziom urbanizacji i industrializacja oraz rolnictwo) są źródłem zachodzących zmian (Błażejczyk 2022). Tak często nagłaśniane w mediach anomalie pogodowe (huragany, susze, powodzie) nie są jednak wystarczającym dowodem zachodzących zmian klimatycznych, gdyż są to naturalne zjawiska, charakterystyczne dla poszczególnych stref klimatycznych, a zarazem są naturalną cechą klimatu (Kossowska-Cezak i Twardosz 2017a,b, 2019, Kozłowski 2019). W kontekście meteorologii termin ten zostaje zawężony do określania odchyleń w zjawiskach pogodowych (prędkości wiatru, ilości opadów czy temperatury) od ogólnie przyjętej normy (Kaszewski i Flis 2014). Za anomalie pogodowe możemy więc uznać wszelkie odchylenia od normy w krótkim czasie, jednak w przypadku utrzymywania się ich przez dłuższy okres (rzędu wielu lat) możemy zakładać, że są już one wynikiem zmian klimatycznych (Kundzewicz 2013, Kozłowski 2019). Negatywne konsekwencje wzrostu częstotliwości ekstremalnych zjawisk klimatycznych, takich jak powodzie czy susze, mogą potencjalnie mocno oddziaływać na polską gospodarkę (Kundzewicz i in. 2017b, 2018b, Piniewski i in. 2017, Parasiewicz i in. 2019), mając nie tylko charakter ekonomiczny, ale również wpływając na całe społeczeństwo.