Rozpoznawanie krajowych gatunków kiełbi
Michał Nowak
Gospodarstwo Rybackie Mazanów, Mazanów 8A, 24-340 Józefów nad Wisłą
E-mail: mikhael.nowak@gmail.com
Kiełbie stanowią grupę ryb karpiowatych od zawsze sprawiającą trudności w identyfikacji i taksonomii. Niedawno nawet zaproponowano, by traktować je jako odrębną rodzinę Gobionidae (Stout i in. 2016, Tan i Armbruster 2018). Jest to grupa na tyle zróżnicowana, że wciąż opisywane są nowe gatunki – nie tylko w odleglejszych i słabiej poznanych rejonach Eurazji (Tominaga i Kawase 2019, Zhi-Xian i in. 2022), ale również w obrębie wydawałoby się doskonale poznanej „starej” Europy (Mendel i in. 2008, Friedrich i in. 2018, Takács i in. 2021).
W Polsce występują trzy rodzime gatunki kiełbi. Kiełb krótkowąsy Gobio gobio (Linnaeus, 1758) jest szeroko rozprzestrzeniony na terenie całego kraju, występując w większości wód płynących oraz niektórych stojących. Jego obecność na tym terenie nigdy nie budziła wątpliwości. Od XIX wieku donoszono dodatkowo o lokalnym występowaniu tzw. kiełbi długowąsych – intuicyjnie utożsamianych z gatunkiem Romanogobio uranoscopus (Agassiz, 1828) (Wałecki 1864, Nowicki 1882, 1889) (fot. 1a). Ślaski (1917) w bardzo adekwatny sposób określił je mianem „kiełbi niebozorków”. Identyfikacja tychże kiełbi jako gatunku R. uranoscopus została zakwestionowana przez Staffa (1950), który zasugerował, że mogą to być w istocie kiełbie Kesslera Romanogobio kesslerii (Dybowski, 1862). Niewiele później Rolik (1959, 1965a, 1971) zebrała liczny materiał z górnego i środkowego Sanu, a następnie porównała go z muzealnymi okazami europejskich gatunków kiełbi, jednoznacznie potwierdzając przypuszczenie Staffa (fot. 1b). Ta sama autorka stwierdziła dodatkowo występowanie w środkowej Wiśle kolejnego gatunku – kiełbia białopłetwego Romanogobio albipinnatus (Lukash, 1933) (fot. 1c). Obecnie polskie populacje kiełbi białopłetwych są najczęściej traktowane jako gatunek Romanogobio belingi (Slastenenko, 1934). Należy jednocześnie zaznaczyć, że utożsamienie krajowych populacji kiełbia krótkowąsego wyłącznie z gatunkiem G. gobio, a kiełbia białopłetwego – z gatunkiem R. belingi jest bardzo dużym uproszczeniem, koniecznym jednak dla zachowania czytelności dalszego wywodu. W rzeczywistości zarówno kiełb krótkowąsy, jak i kiełb białopłetwy stanowią w Europie Środkowej mieszanki wielu linii filogenetycznych, wzajemnie się przenikających i praktycznie niemożliwych do rozróżnienia morfologicznego (np. Mendel i in. 2008, Takács i in. 2014, 2021, Friedrich i in. 2018, Zangl i in. 2020).