Zagrożenia zdrowotne ryb jesiotrowatych w podchowach kontrolowanych
Elżbieta Terech-Majewska1, Joanna Pajdak-Czaus1, Karolina Duk2, Patrycja Schulz2,
Sylwia Jarmołowicz3, Grzegorz Wiszniewski3, Andrzej K. Siwicki2
1Katedra Epizootiologii, Uniwersytet Warmińsko-Mazurski, Wydział Medycyny Weterynaryjnej w Olsztynie
2Zakład Ichtiopatologii i Ochrony Zdrowia Ryb, Instytut Rybactwa Śródlądowego im. Stanisława Sakowicza
3Zakład Ichtiologii, Hydrobiologii i Ekologii Wód, Instytut Rybactwa Śródlądowego im. Stanisława Sakowicza
Ryby jesiotrowate (Acipenseridae) zaliczane są do jednej z najstarszych grup kręgowców, dlatego nazywane są „współczesnymi dinozaurami”. Ich rodowód sięga okresu dewonu. Aktualnie prawie wszystkie gatunki ryb jesiotrowatych zostały uznane za zagrożone wyginięciem, a ponad połowa ma status gatunku krytycznie zagrożonego (IUCN 2000 Red List Categories). Od 1 kwietnia 1998 r. wszystkie gatunki ryb jesiotrowatych wpisane są na listę konwencji waszyngtońskiej (CITES), która reguluje handel gatunkami zagrożonymi wyginięciem. Biorąc pod uwagę te ograniczenia poszukuje się najbardziej optymalnych sposobów na ocalenie ich dla warunków naturalnych oraz dla konsumentów, także z uwagi na wysokie walory odżywcze. Ich naturalny potencjał adaptacyjny sprawia, że są wdrażane zarówno do tradycyjnych technologii podchowu ryb, jak i najnowocześniejszych recyrkulacyjnych. Bardzo dobrze radzą sobie w systemach RAS (Recirculation Aquatic System). To stwarza perspektywy dla rozwoju akwakultury zachowawczej, dzięki której mogą być realizowane programy restytucji. Aktualnie dysponujemy dobrze opracowanymi technologiami rozrodu tych cennych ryb (metody stymulacji dojrzewania samic i przyżyciowego pobierania ikry) oraz intensywnego chowu poszczególnych stadiów rozwojowych w różnych systemach. Stwarza to duże możliwości rozwoju tego działu akwakultury, zwłaszcza w dobie ocieplającego się klimatu. Pod względem wymagań środowiskowych ryby jesiotrowate zajmują pozycję pomiędzy rybami łososiowatymi a karpiowatymi. Charakteryzują się wysoką elastycznością w stosunku do warunków środowiskowych o temperaturach pomiędzy 10 a 30°C. Za optymalne temperatury do wzrostu większości gatunków jesiotrów uznaje się od 20 do 27°C (Kolman 2006).
W Polsce hodowane są głównie jesiotr syberyjski (Acipenser baeri), jesiotr rosyjski (Acipenser gueldenstaedtii), sterlet (Acipenser ruthenus). Do celów produkcji ryb towarowych wykorzystuje się także szereg hybrydów głównie na bazie bieługi (Huso huso) i sterleta (A. ruthenus). Najbardziej znanym jest bester – (Huso huso x A. ruthenus) (Kolman i Szczepkowski 1995). Z przeznaczeniem na produkcję mięsa wykorzystuje się 13 gatunków jesiotrów oraz ich hybrydy. Gatunkiem dominującym w akwakulturze światowej jak dotąd jest jesiotr syberyjski, w produkcji na mięso i kawior. Wysokość ogólnej produkcji jesiotra w Polsce w 2017 r. wyniosła ok. 410 ton. Światowa produkcja kawioru w roku 2017 wyniosła około 364 ton. Największy udział w produkcji miały Chiny (ponad 100 ton), a następnie Rosja (49 t), Włochy (43 t) i Francja (37 t). Polska w tym czasie znajdowała się na piątym miejscu z produkcją na poziomie 20,4 t (Bronzi i in. 2019).
W ostatnich latach realizowany jest projekt restytucji w wybranych rzekach w Polsce przez Instytut Rybactwa Śródlądowego, w oparciu o jesiotra ostronosego (Acipenser oxyrinchus) – gatunek najbliżej spokrewniony z jesiotrem zachodnim (Acipenser sturio). Od 2003 r. do Polski sprowadzany jest materiał zarybieniowy (wylęg i zapłodniona ikra jesiotra ostronosego) z Kanady, z naturalnej populacji tego jesiotra występującego w Rzece Świętego Jana. Do zarybień wykorzystywany jest narybek o średniej masie ok. 5–9 g oraz osobniki w wieku 1+ i większe do 2500 g (Kolman 2014). Aktualnie materiał zarybieniowy tego gatunku jest także produkowany ze stad tarlakowych utrzymywanych w obiektach w Polsce.