Bogactwo gatunkowe ryb w wodach jezior Polski
Krystyna Kalinowska1, Dariusz Ulikowski1, Piotr Traczuk1, Michał Kozłowski2,
Andrzej Kapusta3
1Zakład Rybactwa Jeziorowego, Instytut Rybactwa Śródlądowego im. Stanisława Sakowicza – Państwowy Instytut Badawczy
2Zakład Hodowli Ryb Jesiotrowatych, Instytut Rybactwa Śródlądowego im. Stanisława Sakowicza – Państwowy Instytut Badawczy
3Zakład Ichtiologii, Hydrobiologii i Ekologii Wód, Instytut Rybactwa Śródlądowego im. Stanisława Sakowicza – Państwowy Instytut Badawczy
Bogactwo gatunkowe i różnorodność lokalnych zespołów ryb w jeziorach są powiązane z parametrami morfometrycznymi i (bio)geograficznymi/klimatycznymi (Brucet i in. 2013). Istotnym czynnikiem morfometrycznym jest powierzchnia i głębokość jeziora (Jeppesen i in. 2000, Olin i in. 2002, Mehner i in. 2007). Większe i głębsze jeziora w ciepłych obszarach są zwykle najbardziej bogate w gatunki i różnorodne (Brucet i in. 2013). Ponadto status troficzny jezior może mieć dodatni wpływ na bogactwo i różnorodność gatunkową ryb (Jeppesen i in. 2000, Olin i in. 2002, Mehner i in. 2005), zaś ujemny na wielkość ryb (Brucet i in. 2013). Skład i struktura gatunkowa ichtiofauny jezior i rzek północnej półkuli podlegają znaczącym zmianom na skutek eutrofizacji (Kozłowski i in. 2008, Kapusta i in. 2021). Wzrostowi trofii jezior towarzyszy spadek liczby gatunków ryb zasiedlających jeziora (Białokoz i Krzywosz 1992). Gatunki ryb charakterystyczne dla wód czystych (łososiowate) zostają zastąpione przez ryby karpiowate (głównie płoć, leszcz, krąp i ukleja) (Colby i in. 1972). Wynikiem eutrofizacji i zakłóceń w funkcjonowaniu środowiska wodnego jest także spadek liczebności szczupaka, lina i okonia, które są szczególnie wrażliwe na niekorzystne zmiany środowiska (Białokoz i Krzywosz 1992, Chybowski i Białokoz 1999).
W wodach śródlądowych (jeziorach, rzekach, stawach) Polski występuje 86 gatunków ryb (Brylińska 2000). O ile skład ichtiofauny większości rzek został dość dobrze określony metodą elektropołowów (Penczak i in. 2008, Witkowski i Kotusz 2008, Witkowski i in. 2015), o tyle bogactwo gatunkowe jezior nie jest w pełni poznane (Kapusta i in. 2019a). Badania ichtiofauny jezior są bardziej czasochłonne i pracochłonne z uwagi na znacznie większą powierzchnię i głębokość jezior oraz konieczność użycia większego nakładu połowowego (Kapusta i in. 2012). Z tego powodu większość dotychczasowych danych literaturowych dotyczących liczby gatunków ryb występujących w różnych systemach jeziornych opierała się głównie na efektach odłowów gospodarczych i/lub doświadczalnych (Białokoz i Krzywosz 1992, Kapusta i in. 2012). Należy podkreślić, że badania doświadczalne koncentrowały się przede wszystkim na opisie cech biologicznych lub ekologicznych poszczególnych gatunków ryb (Czarkowski i in. 2007, Kozłowski i in. 2010), a nie na ocenie jakościowej i ilościowej całego zespołu ryb (Hutorowicz i in. 2005, Rechulicz i in. 2014). Stosunkowo mało jest prac opisujących ichtiofaunę pojedynczych jezior, a jeszcze mniej wielu jezior z jednego obszaru (Kapusta i in. 2019a).
Uzyskanie wiarygodnych danych dotyczących bogactwa gatunkowego ryb w jeziorach wymaga zazwyczaj stosowania wielu metod ich połowu (Kapusta i in. 2019b). Najbardziej skuteczną metodą, z trzech zastosowanych, jest zestaw sieci nordyckich wykorzystywany do monitoringu ichtiofauny w celu oceny stanu ekologicznego. Metodą tą pozyskuje się najwięcej ryb oraz największą liczbę gatunków (Kapusta i in. 2019b).
Celem pracy było poznanie składu gatunkowego ichtiofauny w różnych morfometrycznie i troficznie jeziorach Polski.