Wpływ inwazyjnych gatunków ryb na rodzimą ichtiofaunę na przykładzie rzeki Cisy (Węgry)
Vilmos Jozsa1, Tomasz Czerwiński2
1Emerytowany senior scientist – Hungarian University of Agriculture i Life Sciences, Institute of Aquaculture and Environmental Safety, Research Center of Fisheries and Aquaculture (HAKI), Szarvas
2Zakład Bioekonomiki Rybactwa, Instytut Rybactwa Śródlądowego im. Stanisława Sakowicza – Państwowy Instytut Badawczy
Częstotliwość introdukcji gatunków obcych w nowych miejscach gwałtownie wzrasta wraz z ekspansją światowego handlu, transportu i turystyki oraz w wyniku zmian klimatu. Niektóre gatunki obce stają się gatunkami inwazyjnymi i mogą mieć szkodliwy wpływ na naturalną różnorodność biologiczną, funkcjonowanie ekosystemów i niektóre rodzaje działalności gospodarczej. Gatunki inwazyjne mogą wypierać gatunki rodzime poprzez konkurencję, drapieżnictwo, pasożytnictwo lub inne mechanizmy, zmniejszając w ten sposób na dłuższą metę bogactwo gatunkowe zespołu. Na poziomie globalnym inwazje w dużym stopniu przyczyniają się do „homogenizacji” biosfery. W Europie występuje około 12000 gatunków obcych, z których 10-15% uważa się za gatunki inwazyjne. W drugiej połowie XX wieku rozprzestrzenianie się inwazyjnych gatunków obcych szczególnie przyspieszyło, ich liczba wzrosła w Europie o 76% w latach 1970-2007. W Europie szkody związane z obecnością gatunków inwazyjnych i udokumentowanym kosztem zwalczania już w roku 2010 wynosiły 12,5 mld euro rocznie, ale szacunkowy całkowity koszt może przekroczyć 20 mld euro.
Komisja Europejska jest coraz bardziej zaniepokojona kwestią, że obce rośliny i zwierzęta (nierodzime dla Europy) mogą być szkodliwe dla równowagi ekologicznej. Inwazja biologiczna, jako niezwykle ważny czynnik ryzyka, zyskuje coraz większe znaczenie w polityce środowiskowej Unii Europejskiej. Po kilkuletnich przygotowaniach i debatach społecznych, w maju 2014 r. Rada Europejska przyjęła projekt dekretu „Zapobieganie zasiedlaniu i rozprzestrzenianiu się obcych gatunków inwazyjnych oraz ich kontrola”, który stwarza podstawy prawne do walki z inwazyjnymi gatunkami obcymi na obszarze państwa członkowskie Unii Europejskiej. Zgodnie z art. 4 rozporządzenia wszystkie państwa członkowskie musiały w ciągu roku sporządzić czarną listę gatunków inwazyjnych, a po zatwierdzeniu listy dyrektywa weszła w życie w styczniu 2016 r. Zgodnie z art. 4 ust. 2 lit. a dyrektywy warunkiem umieszczenia gatunków na czarnej liście jest ich umiejętność tworzenia zdolnej do życia populacji w dowolnym miejscu i rozprzestrzeniania się w środowisku.
Węgierska ustawa CII z 2013 r. o gospodarce rybackiej i ochronie ryb oraz rozporządzenie wykonawcze do niej (133/2013 (XII 29) rozporządzenie Ministerstwa Rozwoju Wsi) stanowią krajowe ramy prawne dla skutecznego zwalczania inwazyjnych gatunków ryb. W części II załącznika 8 do rozporządzenia wykonawczego 24 gatunki ryb występujące w wodach krajowych zostały sklasyfikowane jako gatunki obce. To ponad jedna czwarta z 86 gatunków ryb występujących w naturalnych wodach węgierskich. Siedem z tych gatunków zostały sklasyfikowane jako inwazyjne, tak jak: karaś srebrzysty (Carassius gibelio), tołpygi i ich hybrydy (Hypophthalmichtys sp.), sumik karłowaty (Ameiurus nebulosus), sumik czarny (Ameiurus melas), czebaczek amurski (Pseudorasbora parva), bass słoneczny (Lepomis gibbosus) i trawianka (Perccottus glenii). Największy wpływ i gospodarcze znaczenie mają: karaś srebrzysty, tołpygi i ich hybrydy, sumik karłowaty i sumik czarny.