Chronione gatunki ryb występujące w jeziorach Polski w latach 2014-2021
Piotr Traczuk1, Krystyna Kalinowska1, Dariusz Ulikowski1, Andrzej Kapusta2
1Zakład Rybactwa Jeziorowego, Instytut Rybactwa Śródlądowego im. Stanisława Sakowicza – PIB
2Zakład Ichtiologii, Hydrobiologii i Ekologii Wód, Instytut Rybactwa Śródlądowego im. Stanisława Sakowicza – PIB
Rozporządzenie Ministra Środowiska w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt wymienia 16 gatunków ryb słodkowodnych podlegających ochronie ścisłej lub częściowej (Dz.U. 2022 poz. 2380). Cztery gatunki (jesiotr ostronosy Acipenser oxyrinchus, koza złotawa Sabanejewia aurata, strzebla błotna Eupallasella percnurus i głowacica Hucho hucho – osobniki występujące w dorzeczu Dunaju) objęte są ochroną ścisłą, natomiast 12 innych gatunków (śliz pospolity Barbatula barbatula, koza dunajska Cobitis elongatoides, koza pospolita Cobitis taenia, piskorz Misgurnus fossilis, piekielnica Alburnoides bipunctatus, brzanka Barbus peloponnesius, różanka Rhodeus amarus, kiełb białopłetwy Romanogobio albipinnatus, kiełb Kesslera Romanogobio kessleri, głowacz białopłetwy Cottus gobio, głowacz pręgopłetwy Cottus poecilopus, ciosa Pelecus cultratus – osobniki poza populacją Zalewu Wiślanego) objętych jest ochroną częściową.
W „Czerwonej liście kręgowców Polski” umieszczone są 32 gatunki ryb (Głowaciński 2022). Trzy gatunki (jesiotr ostronosy A. oxyrinchus, łosoś Salmo salar i głowacica H. hucho) utrzymywane są dzięki zabiegom ochronnym (np. ochrona ex situ) i gospodarczym (np. zarybianie). Gatunki krytycznie zagrożone (CR) obejmują dwa gatunki ryb (certa Vimba vimba i ciosa P. cultratus). Zagrożone (EN) są trzy gatunki (strzebla błotna E. percnurus, piekielnica A. bipunctatus i troć jeziorowa Salmo trutta m. lacustris). Jedenaście gatunków (sielawa Coregonus albula, sieja Coregonus maraena, stynka Osmerus eperlanus, różanka R. amarus, kiełb białopłetwy R. albipinnatus, brzana Barbus barbus, koza złotawa S. aurata, piskorz M. fossilis, miętus Lota lota, głowacz białopłetwy C. gobio i głowacz pręgopłetwy C. poecilopus) uważa się za narażone (VU). Sześć gatunków (strzebla potokowa Phoxinus phoxinus, boleń Leuciscus aspius, kiełb Kesslera R. kessleri, brzanka B. peloponnesius, sapa Abramis sapa i koza dunajska C. elongatoides) jest bliskich zagrożenia (NT), podczas gdy jeden gatunek (koza C. taenia) jest najmniejszej troski (LC). Należy wyraźnie podkreślić, iż brzanka, uznana przez Głowacińskiego (2022) za gatunek bliski zagrożeniu, nigdy nie występowała w Polsce (Kottelat i Freyhof 2007), natomiast dane literaturowe (Brylińska 2000, Głowaciński 2022, Witkowski i in. 2009) wskazują na jej obecność w wodach Polski. Głównym zagrożeniem dla ryb rodzimych jest eutrofizacja, zanieczyszczenie wód, zmiany warunków hydrologicznych, rybołówstwo oraz obecność obcych, inwazyjnych gatunków (Witkowski 1992, Kowalska i Zakęś 2010).
Badania nad strukturą zespołów ryb w polskich wodach śródlądowych dotyczyły głównie rzek (Penczak i in. 2008, Witkowski i Kotusz 2008, Witkowski i in. 2015). Natomiast stosunkowo niewiele ukazało się prac zawierających wyniki badań ichtiofauny jezior położonych w różnych regionach Polski (Kapusta i in. 2019).
Celem pracy było: 1) przedstawienie wyników badań dotyczących występowania chronionych gatunków ryb, 2) określenie udziału tych gatunków w ogólnej liczebności i biomasie zespołu ryb, 3) analiza struktury wielkościowej wybranych, najliczniejszych chronionych gatunków ryb, 4) poszukiwanie zależności między liczebnością i biomasą chronionych gatunków ryb a parametrami morfometrycznymi i troficznymi jezior.