Wskaźniki oceny dobrostanu ryb
Krystyna Demska-Zakęś1, Zdzisław Zakęś2
1Katedra Ichtiologii i Akwakultury, Wydział Bioinżynierii Zwierząt, Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie
2Zakład Akwakultury, Instytut Rybactwa Śródlądowego im. Stanisława Sakowicza – PIB
W ostatnich latach coraz większą uwagę zwraca się na dobrostan zwierząt. Pojęcie to zostało po raz pierwszy zdefiniowane w raporcie Brambella (1965) i oparte na pięciu wolnościach: wolności od głodu i pragnienia, wolności od dyskomfortu, wolności od bólu, zranień i chorób, wolności od strachu i stresu, wolności do przejawiania naturalnych zachowań. Zasady te stanowią rodzaj fundamentu, na którym tworzone są regulacje UE dotyczące dobrostanu zwierząt. Warto wspomnieć, że w Polsce pojęcie „dobrostan zwierząt” po raz pierwszy sformułowano dopiero po 30 latach od raportu Brambella (Empel 1996, Kołacz i Bodak 1999). Niewątpliwie dobrostan zwierząt jest pojęciem złożonym i trudnym do zdefiniowania (Broom 1997, Kołacz i Bodak 1999). Wywodzi się bowiem z takich mechanizmów/przesłanek jak np. homeostaza, stres, tolerancja, adaptacja i dotyczy organizmu jako całości, a także wszystkich jego funkcji (Bombik i in. 2013). W wielu opracowaniach podejmujących problematykę dobrostanu zwierząt szczególną uwagę zwraca się na: stan zdrowia, zaspokojenie potrzeb biologicznych i behawioralnych oraz możliwości adaptacyjne zwierząt (Broom 1997, Bombik i in. 2013).
Dobrostan zwierząt może przyjmować dwa skrajne poziomy: od dobrego (ang. good welfare) do złego (ang. poor welfare) (Broom 1997). W polskiej terminologii zwykle używa się terminów wysoki lub niski poziom dobrostanu (Empel 1996). W dużym uproszczeniu można by stwierdzić, że wysoki poziom dobrostanu cechuje zwierzęta odporne na stres i potrafiące przystosować się do zmian zachodzących w środowisku. Zwierzęta mające trudności z „radzeniem” sobie lub „uporaniem się” ze środowiskiem mają odpowiednio, obniżony lub niski poziom dobrostanu (Broom 1997). W praktyce wyznaczniki granic wysokiego i niskiego dobrostanu zwierząt oceniane są różnymi kryteriami i wskaźnikami (Broom 1997, Kołacz i Bodak 1999, Sopinka i in. 2016). Trudno jest bowiem wskazać jedno kryterium i jeden uniwersalny, łatwy do zastosowania miernik, co z jednej strony świadczy o niedoskonałości metodyki oceny, z drugiej zaś potwierdza złożoność pojęcia dobrostan. Kompleksowa ocena dobrostanu zwierząt opiera się na metodach obiektywnych (np. diagnostyce laboratoryjnej, metodach zoohigienicznych, analizach statystycznych) i subiektywnych (np. obserwacje zachowania zwierząt) (Kołacz i Bodak 1999, Sopinka i in. 2016).
W publikacjach dotyczących dobrostanu zwierząt podawany jest najczęściej podział kryteriów jego oceny na cztery podstawowe grupy (Kołacz i Bodak 1999, Bombik i in. 2013):
- behawioralne (zachowanie zwierząt);
- fizjologiczne (np. tętno, oddech, wskaźniki hematologiczne, biochemiczne i immunologiczne oraz poziom katecholamin i kortykosterydów);
- zdrowotne (np. wygląd zwierzęcia i jego kondycja, zachorowalność, śmiertelność, płodność);
- hodowlane.