Odbudowa populacji ryb w rzece Czarnej Hańczy (północno-wschodnia Polska) po śnięciach wywołanych awarią oczyszczalni ścieków
Agnieszka Wasilewska, Dariusz Ulikowski, Piotr Traczuk, Krystyna Kalinowska, Katarzyna Kropielnicka-Kruk
Zakład Rybactwa Jeziorowego, Instytut Rybactwa Śródlądowego im. Stanisława Sakowicza – Państwowy Instytut Badawczy
Masowe śnięcia ryb występują powszechnie w środowiskach wodnych (Hoyer i in. 2009). Mogą być spowodowane niskim lub zerowym poziomem tlenu rozpuszczonego w wodzie, toksycznymi zakwitami fitoplanktonu, zwiększonym zasoleniem, powodziami oraz ekstremalnymi lub nagłymi zmianami temperatury (Rhodes i Hubbs 1992, Chen i in. 2004, Kibria 2014, Hartman i in. 2021). Śnięcia wywołane czynnikami antropogenicznymi, takimi jak wycieki oleju, spływy pestycydów i herbicydów z pól uprawnych uznawane są za łatwe do wykrycia z powodu występowania punktowych źródeł lub oczywistych wycieków (Moyle i in. 1983, Hoyer i in. 2009, Kennedy i in. 2012). Konsekwencją obecności ciał martwych ryb oraz związanym z tym znacznym rozwojem bakterii jest pogorszenie jakości wody.
Głównymi czynnikami wpływającymi na zanieczyszczenie wód są ścieki z gospodarstw domowych, industrializacja, urbanizacja, pestycydy i nawozy oraz plastikowe torby (Qadri i Faiq 2020). Efektywne oczyszczanie ścieków jest niezwykle istotne dla poprawy jakości wody poprzez usuwanie/zmniejszanie ładunku zanieczyszczeń. Następnie woda może być ponownie użyta, a obciążenie środowiska zredukowane. Odpływy z oczyszczalni wspomagają/utrzymują przepływ, szczególnie w rejonach narażonych na susze. Jednocześnie dochodzi do pogorszenia jakości wody z powodu wzrostu zasolenia i zmian temperatury (Hamdhani i in. 2020). Niemożliwym jest usunięcie ze ścieków wszystkich niepożądanych substancji. Z tego powodu nadmiarowe składniki odżywcze, pestycydy, detergenty, leki i produkty do pielęgnacji ciała w małych stężeniach obecne są w odpływach oczyszczalni ścieków (Babko i in. 2016, Nikel i in. 2021, Tetreault i in. 2021). W przypadku awarii, oczyszczalnie ścieków stanowią wielkie zagrożenie dla środowisk wodnych, łącznie z negatywnym wpływem na populacje ryb (Mallin i in. 2007, Tetreault i in. 2013). Przykładem jest oczyszczalnia ścieków w Suwałkach zlokalizowana przy rzece Czarna Hańcza (woj. podlaskie).
Do awarii oczyszczalni ścieków w Suwałkach doszło 27 lipca 2018 roku. Przez sześć godzin do rzeki przedostało się około 2 tysięcy m3 jedynie mechanicznie oczyszczonych ścieków. Oszacowano, że wpływ ścieków stanowił około 7% średniego przepływu rzeki w czasie awarii (dane nieopublikowane). To tak, jakby do akwarium o pojemności 100 litrów wlać 7 litrów ścieków. Duża ilość bakterii rozkładających materię organiczną spowodowała gwałtowną konsumpcję tlenu rozpuszczonego w wodzie i masowe śnięcie ryb. W ciągu następnych dni, ponad 100 kg martwych ryb zostało usuniętych z rzeki i zutylizowanych, co stanowiło około 20% wszystkich martwych ryb. Znalezione martwe ryby reprezentowały gatunki, m.in. pstrąg potokowy (Salmo trutta m. fario L.) i troć jeziorowa (Salmo trutta m. lacustris L.), długość całkowita niektórych przekraczała 60 cm (Analiza…, patrz spis literatury).
W niniejszej pracy, przeanalizowano proces odbudowy populacji ryb w Czarnej Hańczy po śnięciach wywołanych awarią oczyszczalni ścieków. Większą uwagę poświęcono pstrągowi potokowemu jako gatunkowi dominującemu w analizowanym odcinku rzeki.