Zrównoważona i zasobooszczędna produkcja żywności funkcjonalnej w akwakulturze
Agata Anna Cejko
Zakład Bioekonomiki Rybactwa, Instytut Rybactwa Śródlądowego im. S. Sakowicza – PIB
Akwakultura dysponuje produktami o bardzo wysokiej wartości odżywczej, które pełnią funkcje prozdrowotne i prewencyjne dla chorób cywilizacyjnych. Udoskonalanie technologii chowu ryb, w tym produkcja w zamkniętych obiegach wody (RAS), wprowadzanie nowych gatunków, promocja zachowań prozdrowotnych, proekologicznych i rosnący popyt na produkty akwakultury sprzyja jej rozwojowi. Pozostaje ona nadal najszybciej rozwijającą się gałęzią produkcji żywności. Istotne znaczenie odgrywa tu prowadzenie zrównoważonego oraz zasobooszczędnego gospodarowania zasobami.
Zrównoważona akwakultura poszukuje różnych komponentów paszowych w żywieniu ryb. Białko i tłuszcz to podstawowe komponenty pasz i jednocześnie główne źródło energii dla ryb. Mączka rybna i tran ze względu na skład aminokwasowy oraz ilość i jakość kwasów tłuszczowych warunkują wysoką wartość odżywczą pasz, a w konsekwencji prawidłowy wzrost i rozwój oraz skład chemiczny mięsa wielu gatunków ryb, zwłaszcza drapieżnych. W związku z ograniczoną dostępnością tych komponentów (przełowienie akwenów, ochrona zasobów naturalnych, zmiany klimatyczne) od wielu już lat poszukuje się innych źródeł białka i tłuszczu w diecie spełniających wymagania pokarmowe ryb (tab. 1). Dobrym zamiennikiem tranu w paszach dla ryb okazują się oleje roślinne. Jakkolwiek w olejach roślinnych w przeciwieństwie do tranu cenne długołańcuchowe wielonienasycone kwasy tłuszczowe (LC-PUFA) są nieobecne, to stanowią one źródło energii i ważnych prekursorów w organizmie ryb. W związku z tym, że w tłuszczu zwierzęcym LC-PUFA mogą już występować, to badania żywieniowe ryb zaczęły obejmować wykorzystanie tłuszczu zwierząt lądowych (drobiu, świń, owiec). Generalnie tłuszcze te bogate są w nasycone kwasy tłuszczowe SFA (30-50% wszystkich kwasów tłuszczowych) oraz jednonienasycone kwasy tłuszczowe MUFA i są dobrym źródłem energii dla ryb. W żywieniu ryb testuje się także inne alternatywne źródła cennych LC-PUFA, takie jak bezkręgowce pelagiczne i bentosowe oraz jednokomórkowe glony. Wykorzystanie pojedynczych komórek mikroorganizmów bogatych w te kwasy tłuszczowe przynosi bardzo dobre rezultaty. Inną możliwością zastąpienia tranu w diecie ryb jest wykorzystanie tłuszczu rybiego pochodzącego z niejadalnych części ryb. Tłuszcz pozyskany z odpadów przetwórstwa rybnego cechuje się wysokimi walorami żywieniowymi. Zawiera bowiem w dużej ilości LC-PUFA, w tym cenne kwasy eikozapentaenowy i dokozaheksaenowy (EPA i DHA). Wysokiej jakości komponenty paszowe mogą być też pozyskiwane podczas procesu przetwarzania kryla czy kałamarnic (źródło tłuszczu bogate w fosfolipidy, cholesterol, karotenoidy i oczywiście EPA i DHA). Wykorzystywanie tak zróżnicowanych źródeł komponentów paszowych wpisuje się w zrównoważony rozwój tego sektora produkcji żywności (tab. 1).