Stopień zagrożenia, środki ochrony i zarządzanie wędrownymi gatunkami ryb w rzekach Polski
Andrzej Kapusta1, Rafał Bernaś1, Piotr Dębowski2
1Instytut Rybactwa Śródlądowego im. Stanisława Sakowicza – Państwowy Instytut Badawczy
2Morski Instytut Rybacki – Państwowy Instytut Badawczy
W wodach śródlądowych Polski można spotkać 52 rodzime gatunki ryb i cztery gatunki minogów (Brylińska 2000). Dodatkowo odnotowano 37 obcych gatunków ryb w rzekach i jeziorach (Witkowski i Grabowska 2012). Większość gatunków słodkowodnych przystosowała się również do życia na obszarze przybrzeżnym wód Morza Bałtyckiego. Ryby wędrowne stanowią ekologiczną grupę wyróżnioną na podstawie migracji pomiędzy siedliskami spełniającymi funkcje żerowisk, refugiów oraz tarlisk (Lucas i Baras 2008). Ryby anadromiczne odbywają wędrówka tarłowe z morza do rzek, natomiast ryby katadromiczne z rzek i jezior do morza. W Polsce ryby anadromiczne reprezentowane są przez następujące gatunki: jesiotr bałtycki (Acipenser oxyrinchus), łosoś (Salmo salar), troć wędrowna (Salmo trutta), certa (Vimba vimba) i parposz (Alosa falax). Dwa gatunki minogów, tj. minóg morski (Petromyzon marinus) i minóg rzeczny (Lampetra fluviatilis), również należą do gatunków anadromicznych. W dolnym biegu Odry, Wisły oraz rzek uchodzących do Zatoki Puckiej występuje wędrowna forma siei (Coregonus maraena). Jedynym przedstawicielem ryb katadromicznych jest węgorz europejski (Anguilla anguilla).
W XIX w. odnotowano zmniejszenie liczebności niektórych gatunków dwuśrodowiskowych (Kulmatycki 1932). Główne przyczyny zmniejszenia liczebności wynikały z przełowienia i ograniczenia możliwości migracji (Bartel 1993, Dębowski 2018). Przerwanie drogi migracji zbiegło się z pogorszeniem jakości wód głównych rzek, takich jak Wisła i Odra oraz ich dopływów. Pogarszająca się jakość wody w rzekach Polski związana była z rozwojem przemysłu oraz wzrostem liczebności mieszkańców miast, początkowo niewyposażanych w żadne urządzenia służące oczyszczaniu ścieków. Dopełnieniem niekorzystnego oddziaływania na ryby wędrowne była degradacja tarlisk wskutek regulacji mniejszych rzek. Doprowadziło to do zupełnego wyginięcia populacji jesiotra bałtyckiego (Kolman i in. 2011) oraz łososia (Bartel 2001), a także do drastycznego spadku liczebności populacji pozostałych gatunków (Wiśniewolski 1987). Również liczba węgorzy wstępujących do Odry, Wisły i rzek pomorskich zmalała wielokrotnie.
Zachowanie ciągłości ekologicznej rzek jest jednym z głównych warunków zapewniających poprawę stanu środowiska oraz utrzymanie populacji gatunków wędrownych. Szczególnie istotne jest zapewnienie możliwości migracji ryb w dużych rzekach wpadających do morza oraz w ich większych dopływach. Rzeki te stanowią bowiem korytarz dla ryb wędrownych pomiędzy miejscami ich zerowania a tarliskami. W niniejszym artykule przedstawiono status ochronny ryb wędrownych w Polsce, działania związane z zarządzaniem ich populacjami oraz perspektywy zachowania.