Wpływ intensywności żywienia paszą na wyniki podchowu młodocianego jelca (Leuciscus leuciscus) w warunkach kontrolowanych
Rafał Ireneusz Grabowski, Jacek Wolnicki
Instytut Rybactwa Śródlądowego im. Stanisława Sakowicza – Państwowy Instytut Badawczy
Jelec (Leuciscus leuciscus) to rodzimy prądolubny gatunek niewielkiej ryby z rodziny jelcowatych (Leuciscidae), w Europie i Azji zamieszkujący środkowe i górne odcinki rzek o wartkim nurcie i piaszczystym lub żwirowatym dnie (Mann 1996, Brylińska 2000). W Polsce jelec przez długie lata był co prawda zaliczany do grupy tak zwanych reofilnych ryb karpiowatych (poprawnie: karpiokształtnych), ale znajdował się tam na szarym końcu. Nie mógł bowiem konkurować pod względem atrakcyjności wędkarskiej ani wielkości produkcji materiału zarybieniowego z karpiowatą brzaną (Barbus barbus), ani z innymi jelcowatymi: certą (Vimba vimba), boleniem (Leuciscus aspius), jaziem (Leuciscus idus), kleniem (Squalius cephalus) i świnką (Chondrostoma nasus). Jelec w Polsce miał i ma do dzisiaj znikome znaczenie gospodarcze. Może o tym świadczyć bardzo niski dochód ze sprzedaży jego materiału zarybieniowego w 2022 roku, wynoszący zaledwie 15 tysięcy złotych (Trella i in. 2024). Nie zmienia to faktu, że jelec jest ważnym elementem bioróżnorodności ichtiofauny wód płynących i wskaźnikiem ich dobrego stanu ekologicznego, ma też swoich zwolenników w kręgach wędkarskich.
Niska produkcja materiału zarybieniowego jelca, w połączeniu z ograniczeniami dla jego naturalnego tarła, niezadowalającym stanem rzek, niekorzystnymi zmianami klimatycznymi oraz silną presją wędkarską, skutkuje znacznym spadkiem liczebności jego populacji w rzekach. W rezultacie od 2001 roku posiada on status gatunku najmniejszej troski (LC) na Europejskiej czerwonej liście ryb słodkowodnych (Freyhof i Brooks 2011). W Polsce status jelca uległ w okresie 1999-2009 pogorszeniu z LC na gatunek bliski zagrożenia wymarciem (NT; Witkowski i in. 2009).
Świadomość rosnącego zagrożenia utratą lokalnych populacji jelca dostrzegana zresztą nie tylko w Polsce, spowodowała znaczący wzrost zainteresowania ochroną tej ryby, co jest pierwszym krokiem do intensyfikacji działań, mających na celu zwiększenie jej liczebności (Kupren i in. 2011). Wymaga to opracowania skutecznych metod produkcji wysokiej jakości materiału przeznaczonego do zarybień rzek, jakim mogłyby być młodociane osobniki wychowane w warunkach kontrolowanych. Dotychczasowa wiedza na temat akwakultury jelca koncentruje się na problematyce związanej z jego rozrodem oraz podchowem w larwalnym okresie życia (m.in. Lepičová i in. 2002, Mamcarz i Targońska 2008, Żarski i in. 2009, Nowosad i in. 2014, Targońska i in. 2015). Brakuje natomiast podstawowych informacji dotyczących podchowu jelca w okresie młodocianym, zwłaszcza w kontekście jego żywienia dostępnymi na rynku paszami przemysłowymi, co stanowi istotne utrudnienie dla praktycznych działań w tym obszarze.
Celem badań przedstawionych w niniejszym artykule było określenie wpływu intensywności żywienia komercyjną mieszanką paszową na wzrost, wskaźnik kondycji i przeżywalność młodocianego jelca podchowywanego w RAS, a także na ogólny skład chemiczny ciała ryb, zawartość podstawowych makropierwiastków oraz częstość deformacji ciała. Zakładano, że uzyskane wyniki umożliwią zoptymalizowanie intensywności żywienia młodocianych osobników tego gatunku paszą w warunkach kontrolowanych. Wiedza na ten ważny temat byłaby dobrym punktem wyjścia do opracowania wydajnej technologii produkcji jelca do celów zarybieniowych.