60 lat Instytutu Rybactwa Śródlądowego im. Stanisława Sakowicza - Wyd. IRS 2011, s. 168
60 lat Instytutu Rybactwa Śródlądowego im. Stanisława Sakowicza
Instytut Powołany został przez Prezydium Rządu uchwałą nr 33 z dnia 24 stycznia 1951 roku. Imię założyciela – Profesora Stanisława Sakowicza – przyjął w 1987 roku. Jest jednostką naukową resortu rolnictwa. Prowadzi szeroko rozwiniętą działalność wydawniczą, upowszechnieniową, popularyzatorską i informacyjną w zakresie rybactwa, a także dyscyplin naukowych integralnie z tą dziedziną wiedzy związanych – ichtiobiologii, limnologii, ekologii wód, hydrobiologii, weterynarii i ekonomiki rybactwa. Posiada prawa do nadawania stopni naukowych doktora i doktora habilitowanego w dziedzinie nauk rolniczych, w dyscyplinie rybactwo. Wypromował 22 profesorów, 22 doktorów habilitowanych i 74 doktorów. W kategoryzacji jednostek naukowych przeprowad
zonej w 2002 roku przez Komitet Badań Naukowych zajął pierwszą pozycję wśród instytutów resortu rolnictwa. W 2010 roku przez MNiSW zaliczony został do kategorii A, zajmując 4 miejsce w rankingu w grupie G7 „Inżynieria i ochrona środowiska, technologie środowiskowe, rolnicze i leśne”. Za wkład w rozwój nauk rolniczych został wyróżniony Medalem im. Michała Oczapowskiego przyznanym w 2003 roku przez Wydział Nauk Rolniczych, Leśnych i Weterynaryjnych Polskiej Akademii Nauk. Za wybitny wkład w rozwój rybactwa wyróżnia polskich uczonych, jednostki naukowe, organizacje społeczne i samorządowe Medalem Profesora Stanisława Korwin-Sakowicza, ustanowionym w 2001 roku z okazji 50-lecia swojej działalności.
Pierwszym dyrektorem Instytutu był prof. Stanisław Korwin-Sakowicz (1951-1967), który jednocześnie organizując w 1951 roku Wydział Rybacki na WSR w Olsztynie i pełniąc funkcję pierwszego dziekana, zainicjował badania środowiska wodnego jezior i rzek, stwarzające podstawy rozwoju rybactwa i ochrony środowiska wodnego w Polsce. Współpracował z nim prof. Bolesław Dąbrowski, który pełnił funkcję dziekana Wydziału Rybackiego, następnie rektora WSR, a w latach 1968-1977 dyrektora Instytutu. Przez następne 22 lata funkcję tę pełnił prof. Jan A. Szczerbowski, który działalność Instytutu rozszerzył o współpracę międzynarodową. W 2000 roku dyrektorem Instytutu został prof. Bogusław Zdanowski.
W latach 1951-2011 pracowało w Instytucie ogółem 1183 osoby. Instytut zatrudnia obecnie 200 osób, w tym 60 pracowników w dwóch rybackich zakładach doświadczalnych – w Zatorze k. Krakowa i w Żabieńcu k. Warszawy. Kadra naukowa Instytutu składa się z 61 osób: 7 profesorów zwyczajnych, 8 profesorów nadzwyczajnych, 25 adiunktów ze stopniem naukowym doktora, 12 asystentów i 5 starszych specjalistów badawczo-technicznych. Badania naukowe prowadzi 11 zakładów naukowych: Akwakultury, Bioekonomiki Rybactwa, Hydrobiologii, Ichtiologii, Hodowli Ryb Jesiotrowatych, Hodowli Ryb Łososiowatych, Patologii i Immunologii Ryb, Ryb Wędrownych, Rybactwa Jeziorowego, Rybactwa Rzecznego i Rybactwa Stawowego, zlokalizowanych w Olsztynie, w Gdańsku i Rutkach k. Żukowa, w Giżycku i Pieczarkach k. Giżycka oraz w Żabieńcu k. Warszawy. Ich działalność jest wspierana przez Pracownię Hydroakustyki i Techniki Połowu Ryb, Dział Informacji Naukowej i Dział Wydawnictw. Instytut jest wieczystym użytkownikiem 3 jezior (Dgał Wielki, Dgał Mały, Warniak), położonych na Mazurach w zlewni jeziora Dargin, oraz 1800 ha stawów karpiowych, położonych w Zatorze k. Krakowa i w Żabieńcu k. Warszawy.
Zadania statutowe wypełnia Instytut prowadząc badania teoretyczne i stosowane, kształcąc kadrę naukową i zawodową, sporządzając ekspertyzy i opinie, upowszechniając wyniki badań, m.in. przez działalność informacyjną, wydawniczą oraz szkoleniową, jak też współdziałając z jednostkami administracyjnymi i gospodarczymi oraz prowadząc współpracę naukową z organizacjami krajowymi i zagranicznymi. Podstawą tej działalności jest wieloletni program „Racjonalizacja śródlądowej gospodarki rybackiej w aspekcie zrównoważonego rozwoju”, zawierający trzy obszary badawczo-rozwojowe: 1/. „Opracowanie metod optymalizacji w warunkach ograniczeń ekologicznych i ekonomicznych”; 2/. „Kształtowanie gospodarki rybackiej jako narzędzia ochrony i zagospodarowania ekosystemów wodnych”; 3/. „Poznawanie uwarunkowań i projektowanie gospodarki rybackiej w systemie wielorakiego użytkowania zbiorników wodnych”. Program ten jest zgodny z „Polską polityką strukturalną w sektorze rybołówstwa”, określoną przez Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi na lata 2000-2006 oraz odpowiada wymogom „Narodowego Planu Rozwoju 2007-2013, określonym w „Strategii Rozwoju Rybołówstwa na lata 2007-2013". Zawiera on ważną dla rybactwa polskiego problematykę, m.in. dotyczącą opracowania zasad ochrony ekosystemów wodnych oraz gospodarowania zasobami ichtiofauny, poprzez tworzenie modeli zarybiania, restytucję gatunków, ochronę bioróżnorodności i zasobów genowych ryb; modernizację biotechnologii produkcji ryb, obejmującej kontrolowany rozród, produkcję materiału zarybieniowego i ryb konsumpcyjnych, jak też selekcję, a także profilaktykę i terapię ryb; opracowanie modeli gospodarki rybackiej na wodach śródlądowych oraz opracowanie systemu oceny jakości wód dostępnych dla rybactwa.
Do ważniejszych osiągnięć naukowych i wdrożeniowych Instytutu należy zaliczyć opracowanie od podstaw założeń rybackiego użytkowania wód (rzek, zbiorników zaporowych, jezior), w tym także podgrzanych zbiorników, wdrożenie programu restytucji ryb wędrownych (łososia, troci, certy), opracowanie technologii produkcji materiału zarybieniowego cennych gatunków ryb dla potrzeb gospodarczych i ochrony ekosystemów wodnych, wdrożenie do praktyki wysoce efektywnych metod chowu ryb (karpia, pstrąga, ryb roślinożernych i jesiotrowatych) oraz opracowanie metod profilaktyki i ochrony zdrowia ryb. W efekcie tych działań odbudowano populację łososia w zlewisku Morza Bałtyckiego, umożliwiając zdjęcie tego gatunku z listy gatunków chronionych („Czerwonej Księgi”) i dopuszczenie do połowów komercyjnych, nastąpił rozwój pstrągarstwa w Polsce jako gałęzi gospodarczej, o produkcji do 20 tys. ton rocznie, a poprzez wdrożenie biotechnologii rozrodu i chowu cennych gatunków ryb w systemach recyrkulacyjnych zwiększono produkcję materiału do zarybień wód otwartych oraz stworzono warunki do restytucji jesiotra i ochrony zasobów węgorza w zlewisku Morza Bałtyckiego.
Działalność usługowa Instytutu obejmuje opiniowanie operatów rybackich, pozwoleń wodnoprawnych oraz wniosków kredytowych uzyskiwanych ze środków unijnych w ramach Sektorowego Programu Operacyjnego „Rybołówstwo i przetwórstwo 2004-2006”oraz Programu Operacyjnego „Zrównoważony rozwój sektora rybołówstwa i nadbrzeżnych obszarów rybackich 2007-2011”, sporządzanie ekspertyz i opinii dotyczących gospodarki rybackiej, wyceny szkód w rybactwie, poradnictwo w projektowaniu rybackich obiektów hodowlanych, produkcji i rozprowadzaniu materiału selekcyjnego i obsadowego wybranych gatunków ryb, diagnozowanie i leczenie chorób ryb. Instytut prowadzi w tym zakresie szeroko zakrojoną działalność informacyjną i wydawniczą. W ostatniej dekadzie wydał 115 książek oraz opublikował 1645 artykułów naukowych i 732 artykuły popularnonaukowe z zakresu rybactwa. Zbiory informacyjne Instytutu zawierają opracowania kartograficzne blisko 3000 jezior, zestawienia wieloletnich danych dotyczących stanu środowiska wodnego, składu ichtiofauny oraz połowów ryb, jak też jedyną w Polsce pełną dokumentację literatury z zakresu limnologii, ichtiologii i rybactwa śródlądowego. Instytut jest wydawcą czasopisma naukowego „Archives of Polish Fisheries”, „Komunikatów Rybackich”, „Broszur Rybackich”, „Bibliografii Polskiej Literatury” oraz licznych opracowań monograficznych z zakresu rybactwa śródlądowego, jak też współuczestniczy w pracach Europejskiej Komisji Doradczej ds. Rybactwa Śródlądowego (EIFAC/FAO) oraz w realizacji „Programu restytucji ryb wędrownych w Polsce”, koordynowanego przez Ministerstwo Środowiska i Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi.
Badania wdrożeniowe Instytutu poszerzone zostały w ostatnich latach o projekty innowacyjne, realizowane ze środków UE w ramach m.in. „6. Programu Ramowego”, Sektorowego Programu Operacyjnego „Rybołówstwo i przetwórstwo ryb 2004-2006”, Programu Operacyjnego „Zrównoważony rozwój sektora rybołówstwa i nadbrzeżnych obszarów rybackich 2007-2011”, Funduszu Norweskiego, Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska, Ekofunduszu, jak też o projekty indywidualne MNiSW, dotyczące m.in. opracowania europejskiego indeksu ryb (EFI+) do oceny stanu ekologicznego rzek i jezior, opracowania systemu zarządzania jakością produkcji w akwakulturze, promocji produktów rybnych, wprowadzania zmian w technologii w celu poprawy jakości produktów chowu i hodowli ryb w kategoriach „dobrostanu”, humanitarnego obchodzenia się ze zwierzętami, tworzenia stad tarłowych i rozrodczych gatunków ryb i raków zagrożonych wyginięciem, jak też opracowania nowych technologii produkcji materiału cennych gatunków ryb. Inicjatywa ta umożliwia Instytutowi monitorowanie akwakultury w Polsce, ustalanie dla Polski optymalnych wariantów gospodarki rybackiej, jak też prognozowanie jej rozwoju, w zgodności z trzema kryteriami racjonalności: ekologicznym, ekonomicznym i społecznym, leżącymi u podstaw ekorozwoju tej dziedziny rolnictwa. Wprowadzanie nowych technologii i metod gospodarowania zasobami ichtiofauny powinno zmniejszyć ryzyko powstania nadmiernych zdolności produkcyjnych przedsiębiorstw rybackich, poprawić jakość i atrakcyjność produktów chowu i hodowli ryb, podnieść efektywność wykorzystania zasobów wodnych, jak też w znaczącym stopniu zredukować oddziaływanie produkcji rybackiej na środowisko.
Mocną stroną Instytutu jest wdrożony system zarządzania; wykwalifikowana kadra, z dobrą jej strukturą wiekową, 20% kadry naukowej, to pracownicy w wieku poniżej 35 roku życia, a 40% nie przekroczyło 50 roku życia; kompetencje Rady Naukowej; dobre zaplecze doświadczalne; wyposażenie zakładów i pracowni w nowoczesną aparaturę i środki techniczne; program badawczy wpisujący się w nurt współczesnych badań i potrzeb praktycznych; przyzwoite tempo publikowania i upowszechniania wyników badań, zgromadzone zasoby informacji naukowych oraz danych o środowisku, rybach i gospodarce rybackiej; rozwinięta współpraca międzynarodowa; czynny udział w pracach wielu komisji międzynarodowych; dobrze układająca się współpraca z producentami ryb, towarzystwami rybackimi i organizacjami samorządowymi oraz dyspozycyjność względem Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Dzięki tym kompetencjom mógł Instytut zrealizować wiele ważnych zobowiązań na rzecz szeroko pojętego dobra publicznego.
Pracownikom Instytutu, emerytowanym i aktywnie czynnym zawodowo, składam z tego tytułu serdeczne podziękowanie.
Z okazji Jubileuszu 60-lecia Instytutu życzę wszystkim zdrowia i wszelkiej pomyślności.
Prof. dr hab. Bogusław Zdanowski
Dyrektor Instytutu